Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

O‘zgaruvchi va rostlanadigan rezistorlar 
Agarda qarshilikning qiymatini ravon o‘zgartirish talab etilsa u holda 
quyidagi tasvirda(4.33-rasm) ko‘rsatilgan o‘zgaruvchi va rostlanadigan rezistordan 
foydalaniladi.
 
4.33-rasm. O‘zgaruvchi va rostlanadigan rezistor tasviri. 
Taqqoslash asboblari. Taqqoslovchi o‘lchash asboblarining umumiy xossalari 
va qismlari. Ko‘prik sxemalarining klassifikatsiyasi. O‘zgarmas tok ko‘priklari. 
O‘zgaruvchan tok ko‘priklari. Avtomatik analog va raqamli ko‘priklar. 

---

54 
O‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok kompensatorlari. Taqqoslovchi o‘lchash 
asboblarning umumiy xossalari va qismlari. Sanoat va qishloq xo‘jalik ishlab 
chiqarishida nazorat qilinadigan parametrlarning ko‘pligi va o‘zaro bog‘liqligi, 
jarayonlar sharoitlarining o‘zgarib turishi va boshqa xususiyatlar tufayli alohida 
texnik vositalar yordamida o‘lchash va boshqarish mumkin bo‘lmay qoladi. 
Shuning uchun ishlab chiqarish sharoitida ma’lumotlarni olish, uni qayta ishlash, 
saqlash va qulay shaklda uzatish uchun maxsus texnik o‘lchash o‘lchash vositalari 
talab qilinadi. Bu vositalar axborot-o‘lchash tizimlari(AO‘T) deb yuritiladi.
O‘zgarmas tok ko‘priklariga misol sifatida 4.34-rasmda tasvirlangan sxemani 
qarash mumkin. 
4.34-rasm. O‘zgarmas tok ko‘prigining sxemasi. 
O‘zgarmas tok kompensatorining elektr sxemasi 4.35-rasmda tasvirlangan. 
Tasvirdagi R
H
yuklama qarshiligi va U
H
darajalangan kuchlanish shkalasi, mA – 
milliampermetr.
4.35-rasm. O‘zgarmas tok kompensatorining elektr sxemasi. 

---

55 
O‘zgaruvchan tok ko‘priklarini hisoblash va ularni 
muvozanatlash. 
Ma’lumki, o‘zgaruvchan tok ko‘priklarida asosan aktiv qarshilik, induktiv va 
sig‘im qarshiliklaridan foydalaniladi. 
4.36-rasm. O‘zgaruvchan tok ko‘prigining sxemalari:
 
a) sig‘im C va tg
δ
ni
o‘lchashdagi o‘zgaruvchan tok ko‘prigi; b) induktivlikni o‘lchashdagi
o‘zgaruvchan tok ko‘prigi. 
O‘zgaruvchan tok ko‘prigining to‘la qarshiliklari orqali ifodalangan sxemasi 
4.37-rasmda tasvirlangan. 
4.37-rasm. O‘zgaruvchan tok ko‘prigi.
Kirxgofning qonunlari asosida I
o
tokning ko‘prikli sxema parametrlariga
bog‘liqligi ifodasi: 

---

56 
)
(
)
(
)
(
)
(
2
1
4
3
4
3
2
1
4
3
2
1
0
3
2
4
1
0
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
I














(4.5) 
Ko‘prikning muvozanat sharti: 
3
2
4
1
Z
Z
Z
Z



(4.6) 
Taqqoslovchi o‘lchash asbobi - o‘lchanayotgan kattalikning qiymati avvaldan
ma’lum bo‘lgan kattalik bilan solishtirish uchun mo‘ljallangan asbobdir. Bu 
asboblar bilan ikki xil usulda o‘lchash mumkin: 1) o‘lchanayotgan kattalik
boshqa bir kattalik bilan tenglashganda asbobning ko‘rsatishi bo‘yicha; 2) 
ikkala kattalik farqining asbobga ta’siri bo‘yicha. Ma’lumki, o‘lchash usuliga
ko‘ra taqqoslovchi asboblar muvozanatlangan va muvozanatlanmagan
rejimlarda ishlatiladi.