Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

6.2 O‘lchash texnikasida analog signallarni raqamli signallarga 
o‘zgartirish 
 
Ikkilik, o‘nlik, o‘noltilik sanoq sistemalari va ular ustida amallar hamda 
uzluksiz signallarni diskret signallarga o‘tkazish prinsipi(tamoyili) to‘g‘risida 
tushunchalarni shakllantirish, Amaliy bilimlarni shakllantirish, amaliy bilimni 
o‘xshashlik bo‘yicha qo‘llash, harakatlarni tartib bo‘yicha bajarish malakalarini 
shakllantirish.
6.1 – jadval 
Axborot miqdori birliklari 
Birlik 
Izoh 
Nomi 
Belgisi 
Qiymati 
Axborot 
miqdori
bit
1) 
bayt
2)3)
bit
V (byte)
1 V = 8 
bit
Ikkili 
sanoq 
tizimidagi 
axborot 
birligi 
(Ikkili 
axborot birligi)
1)
«Axborot miqdori» atamasi axborotni raqamli qayta ishlash va uzatish 
qurilmalarida, masalan raqamli hisoblash texnikasida (kompyuterlarda) 
eslab qoluvchi qurilmalar hajmini, kompyuter dasturida foydalaniladigan 
xotira miqdorini yozishda qo‘llaniladi. 
2)
MEK 600272 halqaro standartiga muvofiq "bit" va "bayt" birliklari SI 
old qo‘shimchalari bilan qo‘llaniladi.
3)
Tarixan shunday vaziyat mavjudki, bunda "bayt" nomi bilan SI old 
qo‘shimchasi bir muncha noto‘g‘ri foydalanilgan (1000 = 10
3
o‘rniga 
1024 = 2
10
qabul qilingan): 1 Kbyte = 1024 byte, 1 Mbyte = 1024 Kbyte, 
1 Gbyte = 1024 Mbyte va h.k. Bunda 10
3
ko‘paytuvchisini belgilashda 
foydalaniladigan kichik «k» harfidan (farqli Kbyte belgisi katta «K» harfi 
bilan yoziladi.

---

75 
Diskret o‘lchash usuli 
Yuqorida ko‘rilgan o‘lchash usullaridan tubdan farq qiluvchi 
diskret 
o‘lchash usuli ham mavjud. Diskret o‘lchash usuli shundan iboratki, unda vaqt 
bo‘yicha uzluksiz o‘zgaradigan kattalik vaqt bo‘yicha diskretlanadi, miqdor 
bo‘yicha esa kvantlanadi yoki boshqacha qilib aytganda vaqt bo‘yicha uzluksiz 
o‘zgaradigan kattalik vaqtning ayrim momentlariga tegishli uzuq qiymatlariga 
o‘zgartiriladi (6.4-rasm).
6.4-rasm. Vaqt bo‘yicha uzluksiz kattaliklarni diskret qiymatlarga o‘zgartirish. 
X(t) – vaqt bo‘yicha uzluksiz o‘zgaradigan kattalikning o‘zgarish grafigi; X
k
– 
kvant miqdorlari ya’ni o‘lchanadigan 
X=f(t)
kattaligining t
1
, t
2
, t
3
, 
……
. t
n
momentlariga tegishli uzuq qiymatlari. Demak, diskret o‘lchash usuli bo‘yicha 
o‘lchanadigan kattalikning hamma qiymati (0

t) emas, balki, ayrim momentlarga 
tegishli qiymatigina ma’lum bo‘ladi. Diskretlash bu muayyan diskret (juda qisqa) 
vaqt oralig‘ida qadnomalarni olishdir. t
1
, t
2
, t
3
, 
……
. t
n 
– diskretlash momentlari 
deyiladi va t
1

t
2
gacha oraliq diskretlash momentlari deyiladi. Kvantlash esa, X(t) 
kattalikning uzluksiz qiymatlarini X
k
diskret qiymatlarining to‘plami (nabori) bilan 
almashtirishdir. O‘lchanadigan kattalikning uzluksiz qiymatlari muayyan tartiblar 
asosida kvantlash darajalarining qiymatlari bilan almashtiriladi. Kodlashtirish esa, 
muayyan ketma-ketlikda ifodalangan sonli qiymatlarni tavsiya etishdan iborat. 
Uzluksiz o‘zgaruvchan kattalikning diskret usuli asosida uzuk diskret 
qiymatlariga, kodlarga o‘zgartirilishi asosan 3 xil usulda amalga oshiriladi. (6.5-
rasm. a, b, v): a) ketma-ket hisob usuli; b) taqqoslash (solishtirish) usuli; v) 
sanoq usuli; 
X 
t
t
1 
t
2 
t
n 
X(t) 
X
K
(t) 
n
K
Х
. 
. 
. 
2
K
Х
1
K
Х

---

76 
6.5-rasm. Uzluksiz o‘zgaruvchan kattaliklarni diskret qiymatlarga yoki kodlarga
o‘zgartirish: a) ketma-ket hisob usulida; b) taqqoslash (solishtirish) usulida; v) 
sanoq usulida.