Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
9.3. Sathni o‘lchashning gidrostatik vositalari 
 
Turli, shu jumladan agressiv va tez kristallanuvchi, suyuqliklarning sathni
o‘lchashda gidrostatik asboblar eng asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. 
Gidrostatik sath o‘lchagichlar bilan sathni o‘lchash o‘zgarmas(doimiy) zichlikka 
ega suyuqlik ustunining berayotgan gidrostatik bosimni o‘lchash natijasiga olib 
keladi. 
Sath o‘lchagich bosim. Sathning o‘lchov birliklarida darajalangan monometr 
bilan gidrostatik bosimni o‘lchash, quyida keltirilgan sxemalar bo‘yicha amalga 
oshiriladi(9.2-rasm,a.) 
Manometrik tizimining pastki qismida 2 qo‘ng‘iroq joylashgan, uning 
tirqishi 1 yupqa elastik membrana bilan, yuqorigi qismi 3 manometr bilan 
to‘silgan. Elastik membranani qo‘llash havoning suyuqlikda qorilib(aralashib) 
ketishiga yo‘l qo‘ymaydi, ammo, membrananing elastikligi(bikriligi) tufayli
sathning cheklanishida xatolik kiritadi. Gidrostatik bosimni o‘lchashda mazkur 
sxemani qo‘llash manometr ko‘rsatishlarining idishdagi suyuqlikning sathiga 
nisbatan joylashishiga bog‘liq bo‘lmasligi hisoblanadi. 

---

144 
9.2-rasm. Gidrostatik satho‘lchagichlar bilan sathni o‘lchash schemalari. 
Atmosfera bosimi ostida bo‘lgan ochiq idishlarning sathini o‘lchash (9.2-
rasm,b.) rasmda tasvirlangan sxema bo‘yicha amalga oshiriladi. Impulsli
naychalar 2 difmanometr 1 orqali idish bilan va muvozanatlovchi 3 idish bilan 
ulangan. Muvozanatlovchi idish impulsli naychadagi suyuqlikning h1 statik 
bosimini 
kompensatsiyalash 
uchun 
mo‘ljallangan. 
O‘lchash 
jarayonida
muvozanatlovchi idishdigi suyuqlikning sathi o‘zgarmas bo‘lishi shart(majbur). 
Murvat 4 idishdagi (3) sathning o‘zgarmas bo‘lishini ushlab turish uchun xizmat 
qiladi. Impulsli naychalarni va idishni to‘latuvchi suyuqliklar zichliklarining 
tengligida, va h1 = h2 shartda bosim farqi faqat idishdagi suyuqlikning h 
sathiga bog‘liq.
Bosim ostida ishlaydigan asboblarda sathni o‘lchashda qo‘llanadigan sxema 
(9.2-rasm,c) rasmda keltirilgan. Mazkur holatda 3 muvozanatlovchi idish
sathning maksimal balandligiga mos ravishda o‘rnatiladi va asbob bilan ulanadi. 
Asbobdagi P statik bosim ikkala impulsli naychalarga ham kelib tushadi, shuning 

---

145 
uchun bosimning 
Δ
P o‘lchanayotgan farqini h=0 da
Δ
P= 
Δ
Pmax, h=hmax da esa 
Δ
P=0 ko‘rinishda tasvirlash mumkin.
Unifitsirlangan 
tokli 
yoki 
pnevmatik 
signalli 
difmanometrlardan 
foydalanilishning ko‘rib chiqilgan sxemalarda, agarda idish agressiv suyuqlik 
bilan to‘latilgan bo‘lsa, u holda difmanometrni idishga ulanishi ajratuvchi idishlar 
orqali amalga oshiriladi.
O‘zida gidrostatik bosimni o‘lchash amalga oshiriladigan, idishni 
to‘latuvchi(to‘ldiruvchi) suyuqlikda fiksatsiyalangan(aniq belgilangan) chuqurlikda 
cho‘ktirilgan(botirilgan) naycha ichidan haydaladigan gaz bosimini o‘lchash yo‘li 
bilan, sath o‘lchagich pezometrik deb nomlanadi. Pezometrik sath o‘lchagichning
sxemasi (9.2-rasm,d) rasmda keltirilgan. Pezometrik naycha 1 sath o‘lchanadigan 
asbobning ichida joylashtiriladi. Gaz 2 naycha orqali sarfni cheklash uchun 
xizmat qiladigan drosselga kelib tushadi. 
Stakancha 3 gazning sarfini o‘lchash uchun xizmat qiladi. Vaqt birligi 
ichida suyuqlik to‘latilgan idish orqali o‘tayotgan pufakchalarning sonini sanash 
orqali sarf aniqlanadi. Bosim v stakanchadagi bosim 4 bosim stabilizatori 
yordamida o‘zgarmas qilib ushlab turiladi. Bosim gaza posle drosseldan keyingi 
gaz bosimi difmanometr bilan o‘lchanadi va sathning o‘lchovi bo‘lib xizmat 
qiladi. 
Gaz(havo) uzatilganda pezometrik naychada bosim asta-sekin h 
balandlikdagi suyuqlik ustunining bosimiga teng bo‘lgunga qadar ortadi. Qachonki
naychadagi bosim gidrostatik bosimga teng bo‘lsa, naychalarning pastki ochiq 
qismidan gaz chiqishi boshlanadi. Sarf shunday tanlanadiki, naychandan gaz 
alohida pufakchalar ko‘rinishda ajralib chiqib boshlaydi. 
Pezometrik sath o‘lchagichlar sathni keng chegaralarda o‘lchash imkonini 
beradi: bir necha o‘n santimetrdan 10-15 m gacha. Pezometrik yo‘l bilan 
naychadagi bosimni o‘lchashda unifitsirlangan chiqish signalli difmanometr 
bilan foydalanishda keltirilgan xatolik ±(1,0-1,5)% ni tashkil etadi.