Улыума пед лекция
Bilimlendiriw sistemasin ja’miyetlik basqariw dep oqitiwshilar,oqiwshilar,ata-analar
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Bilimlendiriw sistemasin ja’miyetlik basqariw dep oqitiwshilar,oqiwshilar,ata-analar
ha’m ja’miyetshilik wa’killerinen du’zilgen mektep ken’esinin’ mektepte ja’miyetlik basqariwdi ju’rgiziw xizmetine aytiladi. Jilina bir ret shaqirilatug’in mektep konferentsiyasi da ja’miyetlik basqariwg’a kiredi.. Konferentsiyada mektep ken’esi,onin’jetekshisi saylanadi, mekteptin’ Ustavi qabillanadi..
Balanin’ mektepge tayarlaw toparina o‘tiwi oni ayriqsha oring’a qoyadi : ol o‘zin jan’a turmis –mektep turmisi bo‘sag‘asinda turg’anlig’in an’laydi; ol endi ta’rbiyashisin o‘qitiwshi dep biledi. Balanin’ shinig’iwlardan tisqari waqittag’i ja’moiyetlik islerde o‘zin-o‘zi qa’liplestiriw ha’m bir-birin qadag’alaw ku’sheyip baradi. Balalardin’ topar pikirlari ha’m uliwmaliq a’piwayi talaplari payda boladi. Bul jastag’i balalar ortasinda shinig’iwlar, sonday-aq, didaktikaliqaliq oyinlar, qag’iydali oyinlar ha’m ha’reketli oyin-jarislar ja’nede ko‘birek a’hmiyet qazanadi. Bala oyin menen shin ortasindag’i pariqti tusinip aladi, qashan ha’m qay jerde oynaw, shin is menen shug‘ullanniw kerekligin bilip alga’n boladi. Ol shan’arag’inda ha’m balalar baqshasinda o‘zine tapsirilg’an aniq waziypalardi orinlaydi. Bunda u’lken jastag’ilardin’ balalar miyneti na’tiyjelerine, bul miynettin’ a’tirapindag’ilar ushin bolg’an a’hmiyetine tiyisli baha beriwleri, balanin’ o‘z ha‘reketi menen qandayda bir isti baslab jiberiw tilegin maqullawlari ahmiyetli. Balanin’ biliw iskerligi quramali tu’s ala baslaydi, an’lap jetiw aniq maqsetke bag’darlay baslaydi. Turli na’rseler yamasa olardin’ ko’rinisleri menen u’ziliksiz tu’rde tanisip bariw na’tiyjesinde balanin’ aniq wazipag’a bo‘ysindirilg’an ku’zetuwshen’ligi artip baradi. Idraknin’ o’siwine basshiliq qilinsa, mektepke shekemgi ta’rbiya jasi aqirinda balada ahmiyetli sensor qa’biletler: ko‘z menen aniq shamalab biliw, proporsiyalarg’a ko‘rib turip baha beriw, fonematikaliq uqiplari ha’m muzika dawislerin duris an’lay biliw ha’m ayta biliw qa’biletleri payda bolip baradi. Bala namanin’ ha’reketine, dawislardin’ tomenlewine ha’m ko’teriliwine, joqariligi ha’m uzinlig’i ha’r qiyli bolg’an dawislardi, qosiq aytiw ha’m taqmaq oqiw tempinin’ o‘zgerip turiwin pariqlaw ha’m buni o‘zi a’melde ko’rsetip beriwi mu’mkin. Aniq maqsetke qaratilg’an ta’lim na’tiyjesinde balanin’ qa’lewi boyinsha este saqlap qaliw ha’m ko’rsetip beriw qa’bileti o‘sedi. Bala este saqlap qaliwnin’ ha’r qiyli usillarin qo‘llay baslaydi: materialdi ma’nisine qarap toparlarg’a bo’ledi, este saqlap qalmaqshi bolg’an na’rsesin ko‘p ma’rte takrarlaydi ha’m t.b. Balalar en’ a’piwayi logikaliq pikirlewdi u’yrene baslaydi. Olar so’ylewnin’ dawis du’zilisin taliqlay alatug’in bolip qaladi: bala so‘zdegi dawislardi o’z aldina o‘zini aytiwi, so‘z qaysi dawislardan du’zilgenligini aytip beriwi mu’mkin. Onin’ aniq ha’diyselerdi izshillikte bir tegis ha’m toliq gu’rrin’ qilip beriw ko’nlikpesi artip baradi.
itibar berilgen bolip, olardi didaktikaliq oyinlar arqali a’melge asiriw talap etilgen. Solay etip, tayyarlaw topari ta’rbiyalaniwshilari oqiw jilinin’ aqirinda quramali ha’m u’lken ko’lemdegi bilim, ko’nlikpe ha’m ta’jriybelerdi iyelep aliwlari lazim. Biraq barliq balalar birden da’stur talap etken bilimlerdi o‘zlestire almaydi.
Xa’r qanday ja’miyet o’z perzentlerin ha’r ta’repleme jetik , ka’mil insan bolipjetilisiwi, mu’na’sip puqaralar bolip, ma’mleket rawajlaniwina, gu’llep jasnawina o‘z u’leslerin qo‘siwlarina ha’reket qiladi dep u’mit etedi. Biraq, dunyanin’ ko‘p g’ana ma’mleketlerinde balalar ele de huqiqlarinan mahrum etilgenlar, yag’niy olardin’ sow-salamat ha’mme qatari toliq rawajlaniwi ha’m ja’miyet turmisinda aktiv qatnasiwlari ushin kerekli imkaniyatlar jaratilmag’an. Mektepke qabil etilgen ayrim balalar oni to‘liq pitkere almayatir, fizikaliq yamasa ruwxiy rawajlaniwinda nuqsani bar balalar u’yde o‘tiripti ta’lim aliwdan mahrum, ayrimlarinin’ ta’lim aliwi shegaralang’an. Keselliktin’ aldin aliw mu’mkin bolg’an jerlerde ele de ju’da’ ko‘p balalar nawqasliqlardan nabit bolmaqta, toyip awqat jew, taza ishimlik suwinan tamiyinleniw ko‘p ma’mleketlerde ele de to‘liq sho’lkemlestirilmegen. Bunnan tisqari, dunyanin’ ayrim jerlerinde Mektep jasindag’i balalar da quralli ku’shlar qatarina shaqirilmaqta, olar zo‘bir tegisliklerge, qiynaqlarg’a dus bo‘lmoqda, fizikaliq jazalanbaqta, kerek bolsa, azatliqtan, kepillengen huqiqlarinan mahrum qilinbaqtalar. Tiykarg’i zaru’rlikleri ha’m huqiqlari qopal buzilg’an balalar hesh qashan basqalardin’ huqiqlarin hu’rmet qila almaydi ha’mde a’dil ha’m g‘amhor bo‘la almaydi. Huqiqtin’ buziliwi tek shaxstin’ azab-uqu’betleniwini ju’zege keltiriwige sebep bolip g’ana qalmastan, al olardin’ an’inda siyasiy barqararliq uriqlarinin’ egiliwine ha’m quralli nizalarg’a sebep bo‘lmoqta. Huqiq kemshilikleri ha’r bir insang’a tuwridan-turi yamasa tikkeley tiyisli. 1 dekabr 1993 jilda 153 ma’mleket bala huqiqlari haqindag’i konvensiyani ratifikatsiya qiliw joli menen, o‘zlerinin’ balalar keleshegini qorg’awg’a tayar ekenligini ko’rsetti. Bala huqiqlari haqqindag’i Konvensiya – bul pu’tkil dunya balalarina ta’n bolg’an balalar huqiqlari haqqindag’i Birlesken Milletler Sho’lkeminin’ shartnomasi. Konvensiya - bala huqiqlari haqqindag’i universal su’wretlewshi Kodeks bolip eseplanadi. Konvensiyada balalar huqiqlari to‘rt toparg’a ajiratip berilgen bolip, olar 54 moddani o‘z ishine qamrab alga’n. 1.
ja’mlegew siyaqli tiykarg’i sha’rtlardi ha’mde medistina hizmetinen paydalaniw, awqatlaniw, baspanag’a iye boliw siyaqli a’dalatli, turmisliq da’rejelerdi o‘z ishine aladi. 2.
erisiwleri ushin za’ru’r. Buga’n misal retinde, bilim aliw, oyin, dem aliw, ma’deniy iskerlikler, informastiya aliw ha’m hujdani tazaliq siyaqli huqiqlarin aliw mu’mkin . 3.
sha’rt. Bul barada to’mendegi kemshiliklerg’a yag’niy: qashaq balalar kemshiligi, adliya sistemesindag’i zo‘bir tegisliklar, balalardi qurolli nizalarg’a qaratiw kemshiliklerina, balalalar miynetine; kamalat jasina jetpeytug’inlardi seksual ekspluatatsiya qiliw ha’m o‘smirlerdin’ na’shebentlikke beriliwi kemshiliklerina ayriqsha itibar boliwi kerek. 4.
qatnasiwg’a shaqiradi. Bul topar balalardin’ turmisina tiyisli bolg’an kemshilikler boyinsha dunya ju’zlik jiynalis ha’m ta’dbirlerde qatnasiw huqiqini ha’m o‘z pikir-oylarin aytiwda erkin boliw siyaqli huqiqlardi belgileydi. Balalar u’lkeyip bariwlari dawamnida ja’miyet turmisinda aktiv qatnasiwlari ushin barliq payda boliwshi imkaniyatlardin’ barlig’ina iye bolip bariwlari , ha’mde turmisliq ahmiyetli sheshimlerdin’ juwapkershiligin sezingen halda olardi o‘z minnetlerine aliwg’a tayar boliwlari kerek. Pu’tkil dunya balalarina ta’n bolg’an balalar huqiqi haqqindag’i Konvensiya, O‘zbekstan Respublikasi “Ta’lim haqqinda”g’i nizami, “O‘zbekstanda kadrlardi tayarlaw milliy da’sturi” siyaqli ha’m basqa normaiy hu’jjetlerdi ko‘rsatiwine, barliq balalar, sonnan, fizikaliq yamasa ruwxiy rawajlaniwinda nuqsani bar balalar ham miynet etiw, ta’lim aliw, turmista o‘z ornin tawip ketiw huqiqlarina iye. Bala huqiqlari haqqindag’i Konvensiyanin’ 19 moddasiga ko‘ra “ Bala ata-ana yamasa ha’r qanday basqa shaxs ta’repinen haqaratlaniwi, qopal qatnasta boliwdan qorg’aliwi huqiqina iye ekenligin inabatqa alip, ayrim ma’mleketlerde aldinlari isletiletug’in atamalardan “Pedagogikaliq korreksiya”, “anomal balalar ”, “aqliy zayip” siyaqli ha’m basqalardan bas keshpekte. XIX a’sirdin’ 20 jillarinan berli Defektologiya pa’ni – fizikaliq yamasa ruwxiy rawajlaniwinda nuqsani bar balalar ta’lim ta’rbiyasi menen shug‘ullanatug’in pa’n sipatinda u’yrenilip kelinbekte. Xa’zirgi ku’nde bul pa’n «Pedagogikaliq korreksiya» dep te ju’ritilmekte. Insan xuquqlari dekloratsiyasi, balalar konvensiyasi talaplarinan kelip shiqqan halda fizikaliq yamasa ruwxiy rawajlaniwinda nuqsani bar adamlardi kemsitpew, masqaralamaw ushin misali, Moskva qalasindag’i Defektologiya ilimiy izertlew instituti “Korreksiyaliq pedogogika ilimiy izertlew instituti” dep atalmaqta. Defektologiya pa’ni ko‘p ma’mleketlerde Pedagogikaliq korreksiya dep ju’ritilmekte. Pedagogikaliq korreksiya pa’ninin’ predmeti - anomal balalar , yag’iniy fizikaliq yamasa ruwxiy rawajlaniwinda nuqsani bar balalar ( yunonsha anomalos - a’detten tisqari ), norasao degen ma’nisti bildiriwshi so‘zi menen ju’ritiledi. Xa’zirgi ku’nde O‘zbekstanda
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|