Улыума пед лекция

 

  

 

 

1. Oqiwshilardin` bilimin reyting sistemada tekseriw menen baxalawdin` maqseti 

waziypalari xa`m a`xmiyeti 

Segiz  min`  jilliq  tariyxqa  iye  milliy  pedagogikamizda    oqiwshilardin`  bilimin  baxalaw 

tu`rleri  qollaniladi.  Misali,  awizsha  baxalaw;  «ba`rekella»,  «ayriqsha»,  «ku`ta`  jaqsi»  xa`m 

«ja`ne  aziraq  islew  kerek»1 .  1935-jildan  baslap  «ayriqsha»,  «jaqsi»,  «orta»,  «jaman»,  «ku`ta` 

jaman»  dep  jazba    baxalaw  engizildi.  1944-jildan    1  den  5  ke  deyin  san  menen  jazba 

qoyilatug`in bes balli baxalaw sistemasi  qollanildi. 1932-jili imtixan, 1959-jili joqari klasslarg`a 

sinaq (za÷et) kiritildi. 

Bes  balli    baxalaw  sistemasi  o`z  da`wirinde    belgili  da`rejede    unamli  na`tiyjeler  berdi, 

kemshiligide    az  bolmadi,  sonin`  ushin    ol  qatti  sing`ada    alindi.  Bes  balli    baxalawda  

oqiwshilardin`  bilimin  tekseriw  xa`m  baxalaw  sistemasi  alip    barilmadi.  2-4  baxadan  shereklik 

baxa shig`arildi. Ko`pshilik temalardin` oqiwshilar ta`repinen qanday da`rejede o`zlestirilgenligi 

belgisiz  qaldi, baxalawda  a`dillik  buzildi.  

---

Reyting  so`zi  angli÷an  tilinen  kelip  shiqqan  bolip  «rating»  bizin`she  baxa,  ta`rtip  degen 

ma`nisti  bildiredi.  Du`n`yanin`  qatar  ma`mleketlerinde  oqiwshilardin`    bilim,  eplilik, 

ko`nlikpelerin tekseriw xa`m baxalawda reyting sistemasi  qollaniladi. 

Jan`a zaman oqiwshilardin` bilimin tekseriw xa`m baxalaw-g`a jan`a talaplar qoya basladi. 

Usig`an  baylanisli  respublika-mizda    test  sorawin  qollaw  1994-jildan  baslandi.  1996-jili  joqari 

oqiw  orinlarinda  studentlerdin`    bilimin  reyting  sistemada  tekseriw  xa`m  baxalawg`a  o`tildi. 

1996-jildan  baslap  oqiwshilardin`  bilimin  reyting  sistemada  tekseriw  xa`m  baxalaw 

respublikamizdin`  ayrim  mekteplerinde  ta`ji-riybe-sinawdan    o`tkerildi.  Olardin`  juwmag`i 

sipatinda  1999-jili  «Uliwma  orta  bilim  beriw  mekteplerinde  oqiwshi-lardin`  bilim  da`rejesin 

qadag`alawdin`  reyting  sistemasi  xaqqinda  Nizam»  xa`m  «Uliwma    bilim  beretug`in 

mekteplerdin`  I-IU  klass  oqiwshilarinin`  bilim  da`rejesin  baxalawdin`  reyting  usili  tuwrali 

Ustav»  islenip  shig`ildi.  Bul  ma`mleketlik  xu`jjet-ler  tiykarinda  uliwma  orta  bilim  beretug`in 

mektepler  xa`m  orta  arnawli  oqiw  orinlarinda  1999-jildan  bilimdi  tekseriw  menen  baxalawdin` 

reyting  sistemasina  o`te  basladi.  Joqarida  ati  atalg`an  ma`mleketlik  xu`jjetlerdi  xa`m 

oqiwshilardin`  bilimin  tekseriw  menen  baxalawdin`  reyting  sistemasin  jetilistiriw  maqsetinde 

2000-jili  «Uliwma  orta  bilim    ma`keme  (mektep)lerindegi  oqiwshilardin`  bilimin  reyting 

tekseriw  sistemasi  xaqqinda  waqitsha  reje»  xa`m  2001-jili  «Uliwma  orta  bilim  beretug`in 

mekteplerde  oqiwshilar  tayarlig`i  da`rejesinin`  reytingi  xaqqinda  reje»  qabil  etildi.  Reyting 

sistemasin qollawdag`i ta`jiriybeler O`zbekstan Respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrligi-nin` 

2005-jil,  25-maydag`i  130-sanli  buyrig`i  menen  tastiyiq-lang`an  «Uliwma  orta  bilim  beriw 

mektepleri  oqiwshilarinin`  bilim  tayarlig`i  da`rejesin  aniqlawdin`  ko`p  balliq  reyting  sistemasi 

tuwrali»  Rejede  ja`ne  de  jetilistirildi.  Reyting  sistema  xaqqindag`i  ma`mleketlik  xu`jjetlerdi 

xa`m olardi qollawdag`i ta`jiriybelerdi mekteplerde  jetilistiriw dawam etpekte. 

 Oqiwshilardin`  bilimin  reyting  sistemada    tekseriw  xa`m  baxalaw  oqitiw  protsesinin`  

ajiralmas  bo`limi,  juwmaqlawshi    basqishi  xa`m  jan`a  pedagogikaliq  texnologiyanin`  bir  tu`ri 

bolip  esaplanadi.  Onin`  tiykarg`i  maqseti  xa`r  qiyli    tekseriw  tu`rlerin  qollanip  uliwma  orta  

bilimnin`  ma`mleketlik  bilimlendiriw standarti, oqiw bag`darlamasi talaplarin orinlawdan xa`m 

oqiwshilardin`  o`zbetinsheligin,  do`retiwshilik  oylawin,  do`retiwshilik  uqiplig`in,  miynet 

iskerligin rawajlandiriwdan ibarat. 

Reyting  sistema  oqiwshilardin`  oqiwdag`i  juwapkershiligin  asiradi,  bilimdi  sanali 

o`zlestiriwge,  sistemalas-tiriwg`a,  uliwmalastiriwg`a,  juwmaq  shig`ariwg`a,  iyelegen  bilimdi 

a`melde  qollawg`a,  o`zin-o`zi  xa`m  o`z-ara  tekseriwge  u`yretedi.  Bilim,  eplilik  xa`m 

ko`nlikpelerdi  o`zlestiriwdegi    kemshiliklerdi  saplastiriwg`a,  u`lgermewshiliktin`  aldin  aliwg`a 

ja`rdem beredi. 

Ma`mleketlik  bilimlendiriw  standarti  talabina  say    mug`allimlerdin`  bilim  beriwine, 

oqiwshilardin`  bilim  aliwina  za`ru`riy  jag`daylar  tuwdiradi.  Oqiwshilardin`    biliminin`  sapasin 

tekseriw  xa`m  baxalawda  a`dillik  printsipin  iske  asiriwdi,  sarras  xa`m  ja`riyaliliq    penen 

ju`rgiziwdi  ta`miyinleydi.  Respublikanin`  xa`r  tu`rli  aymaqlarindag`i  mekteplerde  oqitiw 

na`tiyjelerin  tallaw,  salistiriw  xa`m  juwmaq  shig`ariwg`a,  oqiwshilardin`  jas,  jeke  o`zgeshelik-

lerin,  ziyrekligin,  uqiplig`in  aniqlawg`a  ko`meklesedi.  Bilimdi    iyelewge  qumarliqti  oyatadi, 

oqiwshilar  arasinda  ba`sekeli    ortaliqti  payda  etedi,  o`z  betinshe    sistemali  tu`rde    sapali  jumis 

islewge xa`m o`z betinshe bilim aliwg`a  jollaydi.  

Reyting  texnologiyani    bes  balli    baxalaw  sitsemasi    menen  salistirg`anda  u`lken 

artiqmashliqlarg`a  iye.  Reyting  sistemada  oqiwshilardin`  bilim,  eplilik,  ko`nlikpe  xa`m 

do`retiwshilik islerin tekseriw ja`ne baxalaw tema, bilim, pa`n boyinsha turaqli tu`rde, sistemali 

ra`wishte toliq xa`m a`dil  sho`lkemlestiriledi.