Uliwma psixologiya kk

Haywanlardin` ko`nlikpeleri. Is-ha`rekettin` bul jeke- o`zgeriwshen` formasi qalay mu`mkin 
ha`m ol qanday nizamshiliqlar menen a`melge asiriladi. Men bu`gingi lektsiyani is-ha`rekettin` bul 
quramaliraq jeke- o`zgeriwshen` formasinin` analizine bag`ishlayman.
Ko`nligiw-bul jeke turmista qolg`a kirigizilgen ha`m shinig`iwlardin` na`tiyjesinde bekkemlengen 
qiliqtin` usili boladi. Ko`nligiwdin` tiykarin sha`rtli refleksler sistemasi quraydi. 
Is-ha`rekettin` jeke- o`zgeriwshen` formasi nasekomalarda da bar, ha`m olar oqitiliwi ha`m qayta 
oqitiliwi mu`mkin, ha`m bul awil xojalig`inda u`lken tabislar menen qollanilmaqta. Misali, ha`rreni 
o`simliktin` jan`a tu`rine u`yretiw kerek bolsa, bul mu`mkin ekenligi belgili. Bunin` ushin jan`a 
o`simlik ha`rrede reaktsiyanin` tuwma sistemasi bar bolg`an o`simliktin` iyisine iye suyiqliq jag`amiz. 

---

14
Ha`rre eski iyis bar jan`a o`simlikke qona baslag`an son` bul iyis alip taslanadi, ha`m reflektorli tu`rde 
ha`rre bul iyisi bolmag`an jan`a o`simlikke qona baslaydi. 
Demek, ha`rreni qayta u`yretiw mu`mkin, biraq bul ju`da` a`ste bolatug`in ha`m tiyisli turaqliliqqa 
iye bolmag`an protsess. A.N.Leont`ev xizmetkerleri amerikali somik penen o`tkergen ta`jiriybesinde de 
ko`riwge boladi. 
Akvariumg`a siyleden jasalg`an ekran menen tosiq islengen, awqatqa baratirg`an baliqlar og`an 
soqlig`isqan. Waqittin` o`tiwi menen olar bul ekrandi aylanip o`tip u`yrengen, aradan biraz waqit o`tip, 
bul siyle alip taslang`an son` da baliqlar usi jerge kelgende aylanip, endi kereksiz bolg`an aylanshiqti 
islep ju`zetug`in bolg`an.
Haywanlardin` ko`plegen is-ha`reket formalari a`wladtan o`tken emes, al o`mirde, jeke ta`jiriybede 
arttirilg`an esaplanadi. Bunday ha`reketlerdin` qaytalaniwi na`tiyjesinde a`ste-aqirin ta`rbiyalang`an 
ha`reketler ko`nlikpe dep ataladi. Olardin` fiziologiyaliq tiykari sha`rtli refleks boladi. 
Haywan nerv sistemasinin` rawajlaniwi boyinsha qanshelli joqari tursa, ol sonshelli quramaliraq 
ko`nlikpelerdi iyelewi mu`mkin. Ko`nlikpe instinktqa salistirg`anda minez-quliqtin` iykemlesiwshi 
formasina iye. Ol sirtqa jag`day ta`sirinde o`zgeriwi mu`mkin. Ko`nlikpe a`ste-aqirin, duris orinlang`an 
ha`reketti ko`p ma`rtebe qaytalaw na`tiyjesinde payda boladi.