Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi

2.1.3. Otomatik İşleme 
Bilinç eylemleri denetlemektedir. Ancak bazı davranışlar çok fazla 
tekrarlandığında öğrenilen bilgi alışkanlıklara ve otomatik davranışlara 
dönüşebilmektedir. Kitap okurken harfleri düşünmemek, dili doğru 
kullanmak, sosyal yargılarda bulunmak gibi birçok karmaşık sistem otomatik 
olarak gerçekleşmektedir. Otomatik işlemler çok az bilinç kullanmaktadır. 
Böylece birkaç işi aynı anda yapabilmek mümkün olmaktadır. Bir iş bilinç 
gerektirmediği oranda ikinci işi aynı anda yapmak mümkün olmaktadır 
(Simith vd. 2017: 152).
Ağır basan otomatik işlem diğer işlemin önüne geçmektedir. Örneğin: 
Stroop testinde, “KIRMIZI” “SARI” gibi sözcükler geçen ve deneklerden 
sözcüklerin rengini söylemesini isteyen testte, rengi söylemek yerine 
deneklerin otomatik olarak okumaya eğilimli oldukları görülmüştür (Posner 

---

Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 
 Uludağ University Faculty of Arts and Sciences Journal of Social Sciences 
Cilt: 19 Sayı: 35 / Volume: 19 Issue: 35 
747 
vd. 2004: 207). Görsel ve işitsel mekanizmaların dışında koku duyusunun 
otomatik işlemlerde oldukça etkin olduğuna yönelik kanıtlar mevcuttur. 
Kokulandırılmış ortamda görülen davranış değişikliklerinin büyük bir kısmı 
otomatik olarak gerçekleşmektedir. Otomatik işlemler bilinç hâlinde 
gerçekleşiyor gibi görünen düşünme, karar verme, yargıda bulunma, zevkler 
gibi karmaşık bilişsel faaliyetler hakkında bizi şüphe etmeye götürmektedir.
2.1.4. Yanılsamalar 
 
Duyu sisteminin aldığı verilerle zihnin çıktıları birbirinden farklı 
olabilmektedir. Yanılsamalar görme, işitme, koku, tat olmak üzere beş duyu 
sistemine bağlı olarak gelişmektedir. Yanılsamalar parasteziler, duyu 
bozuklukları veya ruhsal bozuklukların belirtisi olarak meydana gelebileceği 
gibi sağlıklı insanlarda da görülebilmektedir.
Sağlıklı bireyler için ele alındığında algılama öznel ve oldukça aktif 
bir fenomendir. Algı sürecine kişisel tasarımlar, geçmiş kabuller, yaş faktörü, 
toplumsal yapı ve kültürel faktörlerle birlikte gelen duyuları seçme, dikkat 
odağını belirleme, bazılarını ihmal edip bazılarını öne çıkarma ile 
yanılsamalar meydana gelmektedir (Zellner vd. 1990: 392). Duyu sisteminin 
yapısı gereği söz konusu bu etkilerden bağımsız olarak bir uyaranı algılamak 
mümkün değildir. Dolayısıyla duyu sistemine ulaşan verilere yönelik zihnin 
yaptığı çıkarımlar yanılsama içerebilmektedir.