Умаров Умид Дильшод ўғли


Bitiruv  malakaviy  ishining    tarkibiy  tuzilishi



Yüklə 1,2 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/31
tarix27.02.2022
ölçüsü1,2 Mb.
#53187
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   31
tijorat banklarida asosiy vositalar va ularning buxgalteriya hisobi (1)

Bitiruv  malakaviy  ishining    tarkibiy  tuzilishi.  Bitiruv  malakaviy  ishi 

kirish, ushta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati,   иловаdan iborat.         




 



1bob.  Iqtisodiyotni  ekinlashtirish  sharoitida  tijorat  banklarida  asosiy 



vositalar hisobining nazariy asoslari 

 1.1. Iqtisodiyotni ekinlashtirish sharoitida tijorat banklarida asosiy vositalar 

hisobining maqsadi va vazifalari. 

 

Barcha sohalarda bo’lgani kabi moliya bozorida, shu jumladan, bank sektorida 



o’tkazilayotgan  islohotlar  natijasida  sezilarli  siljishlar  va  o’zgarishlar  amalga 

oshirilmoqda.  Bu  o’zgarishlar  mustaqillik  yillarida  jahon  andozalariga  mos 

keladigan  bank  tizimini  bosqishma-bosqish  barpo  etish  bilan  hamohang  tarzda 

davom ettirilmoqda. 

Har  qanday  mamlakat  iqtisodiyotining  tayanadigan  asosiy  ustunlaridan  biri 

bo’lib moliyaviy jihatdan mustahkam va barqaror faoliyat ko’rsatuvshi bank tizimi 

hisoblanadi.  SHuning  uchun  mustaqil  davlatning  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish 

darajasi  va  kelajakdagi  taraqqiyoti  avvalo  mazkur  mamlakatda  barpo  etilgan  va 

muntazam  ravishda  takomillashtirilib  boriladigan  bank  tizimining  faoliyatiga 

bog’liqdir. 

Banklarning o’ziga xos xususiyati  shundaki,  ular o’z  mablag’lari  bilangina 

emas,  balki  omonatshilar  va  kreditorlar,  aktsiyadorlar  hamda  mijozlar  ularga 

ishonib topshirgan mablag’lar bilan, ya’ni keng jamoatshilik bilan ish ko’radi. 

Iqtisodiyotni  ekinlashtirish  sharoitida  bank  tizimi  eng  zarur  jamoatshilik 

muassasalari tizimlaridan biri ekan, har qanday bankning muvaffaqiyatsizligi butun 

jamiyat  miqyosida  pul  taklifi  qisqarishi,  to’lov  tizimi  buzilishi  hamda  hukumat 

yirik va kutilmagan majburiyatlarining vujudga kelishi kabi salbiy makroiqtisodiy 

oqibatlarga olib kelishi mumkin. 

Mamlakatimizda    2009  yilda  «Asia  Alliance  Bank»  xususiy  oshiq 

aktsiyadorlik tijorat bankining tashkil etilishi, O’zbekiston Respublikasi Markaziy 

banki  Boshqaruvining  2010  yil  9  yanvardagi  qaroriga  muvofiq  «Hi-Tesh  Bank» 

xususiy  yopiq  aktsiyadorlik  tijorat  bankiga  bank  operatsiyalarini  amalga  oshirish 

bo’yicha litsenziya berilishi natijasida jami tijorat banklari soni 30 taga etdi. «Hi-

Tesh Bank» xususiy yopiq aktsiyadorlik tijorat bankining ustav kapitali 5,25 mlrd. 




 

so’mdan  ko’proq  miqdorda  shakllantirilib,  uning  51  foizi  jismoniy  shaxslarning 



mablag’lari hisobiga to’g’ri keladi. Ushbu yangi bankning oshilishi mamlakatimiz 

Prezidentining  «Xususiy  aktsiyadorlik  tijorat  banklari  tuzishni  rag’batlantirish 

shora  tadbirlari  to’g’risida»gi  Farmoni talablari  izchil  amalga oshirilayotganining 

yana bir tasdig’idir

3



Banklar  kapitallashuv  darajasi  va  likvidligining  oshishi  pirovardida  ular 



moliyaviy barqarorligining ta’minlanichiga, shuningdek, keng ko’lamli islohotlarni 

amalga  oshirishda  banklarning  investitsiya  kreditlari  orqali  ishtirokini 

faollashtirishga  xizmat  qiluvshi  barqaror  resurs  bazasining  shakllanichiga  zamin 

yaratadi.   

Banklar  kapitallashuv  darajasi  va  likvidligining  oshishi  pirovardida  ular 

moliyaviy barqarorligining ta’minlanichiga, shuningdek, keng ko’lamli islohotlarni 

amalga  oshirishda  banklarning  investitsiya  kreditlari  orqali  ishtirokini 

faollashtirishga  xizmat  qiluvshi  barqaror  resurs  bazasining  shakllanichiga  zamin 

yaratadi.   

Tijorat  banklarida  asosiy  vositalar  -  bir  yildan  ko’proq  foydali  xizmat  qilish 

muddatiga  ega  bo’lgan; ishlab  chiqarish yoki tovarlarni stkazib berish,  ma’muriy 

maqsadlar uchun foydalaniladigan yoki ijaraga beriladigan aktivlar

4



Ko’chmas  mulk,  uskunalar  va  jhozlar  —  bir  yildan  oshiq  foydali  xizmat 



muddatida  foydalanishga  mo’ljallangan,  ishlab  chiqarish  yoki  tovarlarni  etkazib 

berish,  ma’muriy  maksadlar  uchun  foydalaniladigan  yoki  ijaraga  beriladigan 

moddiy  aktivlar.  Ular  asosiy  vositalar  tarkibiga  kiradi.  SHuning  uchun  ularni 

ko’gtinsha asosiy vositalar dsb atashadi. 

Boshlang’ich  (haqiqiy)  qiymat  -  to’langan  soliqlar,  bojxona  bojlari  va 

yig’imlarini, shuningdek aktivni undan mo’ljal bo’yicha foydalanish uchun ishshi 

holatiga  keltirish  bilan  bevosita  bog’liq  bo’lgan  etkazib  berish  va  montaj  qilish, 

                                                 

3

O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti I.A.Karimovning «Mamlakatimizni modеrnizatsiya  qilish va kuchli fuqarolik 



jamiyati  barpo  etish  –  ustuvor  maqsadimizdir»  hamda  «Asosiy  vazifamiz  –  Vatanimiz  taraqqiyoti  va  xalqimiz 

farovonligini  yanada  yuksaltirishdir»  nomli  ma'ruzalarini  o’rganish  bo’yicha  O’quv-uslubiy  majmua.  –  Toshkеnt: 

Iqtisodiyot. - 2010. – 340 bеt. 

 

4



A.K. Ibragimov  Halqaro moliyaviy hisobot standartlari asosida banklarda buxgaltеriya hisobi o’quv qo’llanma . T.: 

2011y. 



 

o’rnatish,  ishga  tushirish  va  istalgan  boshqa  xarajatlarni  hisobga  olgan  holda, 



asosiy  vositalarni  tiklash  (qurish  va  qurib  bitkazish)  yoki  xarid  qilish  bo’yicha 

haqiqatda  qilingan  xarajatlarning  haqiqiy  summasi.  Boshlang’ich  qiymat 

shuningdek,  bank  aktivni  xarid  qilish  chog’ida  yoki  ushbu  aktivdan  asosiy 

bo’lmagan faoliyat maqsadlarida muayyan davr mobaynida foydalanish natijasida 

unga nisbatan majburiyatni o’z zimmasiga olgan dastlabki taxmin qilingan aktivni 

demontaj  qilish  va  yo’qotish  yoki  aktivni  tiklash  xarajatlari  bahosini  o’z  ichiga 

oladi. 

Asosiy  vositalarning Boshlang’ich qiymati  ularning haqqoniy  qiymatini  qayta 

baholash sanasida aks ettirish uchun vaqti-vaqti bilan qayta baholanadi. 

SHuning uchun ham Boshlang’ich qiymat asosiy vositaning tannarxi xam deb 

atadadi. 

balans  qiymati  -  aktiv  buxgalteriya  balansida  jamlangan  amortizatsiyasi 

hamda  qiymatining  tushishidan  yig’ilgan  zararlar  chegirilgandan  so’ng  tan 

olinadigan summa;  

tugatish  qiymati  -  bank  mazkur  paytda  aktivning  chiqib  ketishidan  chiqib 

ketish  bo’yicha  kutilayotgan  xarajatlar  chegirilgandan  so’ng  oladigan,  agar  aktiv 

eskirgan va kutilayotgandek holatda bo’lsa, uning foydali xizmat muddati oxirida 

olinishi kutilayotgan summa; 

haqqoniy (real) qiymat - aktivning joriy bozor qiymati yoki qonun hujjatlariga 

muvofiq  baholash  faoliyati  bilan  shug’ullanish  huquqiga  ega  bo’lgan  mustaqil 

ekspertlar tomonidan belgilanadigan qiymati; 

tiklash  qiymati  -  asosiy  vositalarning  bank  buxgalteriya  balansida  qayta 

baholashni hisobga olgan holdagi qiymati; 

foydali  xizmat  muddati  -  bank  aktivdan  foydalanishni  kutayotgan  (hisob-

kitob) davr yoki bank ushbu aktivdan foydalanishdan olishni mo’ljallayotgan ishlar 

va xizmatlar miqdori; 

amortizatsiya  (eskirish)  -  foydali  xizmat  muddati  mobaynida  aktivning 

amortizatsiyalanadigan  qiymatini  bank  xarajatlariga  muntazam  taqsimlash  va 

o’tkazish ko’rinishida eskirishning qiymat ifodasi; 



 

10 


amortizatsiyalanadigan qiymat - aktivning tugatish qiymatini shegirgan holda 

moliyaviy hisobotlarda ko’rsatilgan Boshlang’ich (tiklash) qiymati summasi; 

qiymatni  tushishidan  zarar  -  aktivning  balans  qiymati  uning  to’lanadigan 

qiymatidan oshadigan summa; 

sotishning sof bahosi - umumiy shartlarda xabardor qilingan, bitimni amalga 

oshirishni xohlovshi, mustaqil taraflar o’rtasida bitimni amalga oshirishda aktivni 

sotishdan  olinadigan summa; 

foydalanish qiymati (qimmati) - aktivdan foydalanishni davom ettirishdan va 

uning  foydali  xizmat  muddati  oxirida  chiqib  ketishidan  kutilayotgan  taxmin 

qilinayotgan kelgusidagi pul oqimlarining diskontlangan qiymati; 

Asosiy  vositalarni  hisobga  olishning  asosiy  qoidalar  bo’lib  ularning  balans 

qiymati  va  ushbu  aktivlarga  nisbatan  qo’llanilishi  lozim  bo’lgan  amortizatsiya 

usullarini aniqlash, shuningdek asosiy vositalarning balans qiymatining o’zgarishi, 

amortizatsiya  hisoblash tartibi va ularning chiqib ketishidan moliyaviy natijalarni 

aniqlash va hisobga olish hisoblanadi. 

Asosiy vositalar quyidagilar natijasida bank balansiga kiritiladi: 

1) haq evaziga sotib olish; 

2) qurilish yoki ob’ektlarni rekonstruktsiya qilish yo’li bilan olish; 

3) tekinga yoki subsidiya ko’rinishida olish;  

4) moliyaviy ijara (lizing) shartnomasi bo’yicha olish; 

5) ortiqsha (hisobga olinmagan) asosiy vositalarni aniqlash. 

Asosiy  vosita  bankning  buxgalteriya  yozuvlarida  uning  qiymati  aniq 

(ishonshli) baholangandagina tan olinadi.  

Aktivdan  kelib  tushadigan  kelgusidagi  iqtisodiy  foyda  xizmatlarni  sotishdan 

olingan  tushum,  xarajatlar  tejami  va  bank  aktivdan  foydalanishi  natijasi 

hisoblangan boshqa foydalarni o’z ichiga oladi.  

Bank tomonidan moliyaviy lizingga berish maqsadlarida sotib olingan asosiy 

vositalarning  hisobi  O’zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  alohida 

me’yoriy-huquqiy hujjati bilan tartibga solinadi.  

 



 

11 



Yüklə 1,2 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   31




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin