Ümumi histologiya

Lövhəli sümük toxuması (textus osseus lamellosus)
Lövhəli, ya zərif lifli sümük toxuması kobud lifli sümük toxumasına nisbətə n daha mütəşəkkil sümük toxumasıdır. Bu toxumanın hüceyrəarası maddəsini sümük lövhələri (lamellae osseae) təş kil edir, bunların arasında xüsusi boşluqlarda sümük hüceyrəl əri yerləşir. Sümük lövhələrini bir -birinə paralel müəyyən nizamla düzülən nazik ossein lifləri dəstələri əmələ gətirir. Ayrı-ayrı lövhələrdə ossein liflərin istiqaməti bir-birinə çox vaxt perpendikulyar olur ki, bu da toxumanı n möhkəmliyini təmin edir. Lövhəli sümük toxumasında fibrilyar maddə osseomukoidə nisbətən çox olur, bununla da o, kobud lifli toxumadan fərql ənir. Bu sümük toxuması daha möhkəm toxumadır. Skeletin bütün sümüklərinin sıx və süngəri maddəsi bu toxumadan təşkil olunmuşdur.

Lövhəli sümük toxumasında olan lövh ələr müxtəlif vəziyyətə, formaya və qalınlığa (4- 12 mikrona) malikdir. Bunlardan ən xarakter formalıları konsentrik (Havers) sümük lövhələridir. Borulu sümüklərdə bu lövhələr bir-birinə geydirilərək osteon adlanan sütunlar təşkil edir. Hər sütunda adətən 5-20 silindrşəkilli konsentrik sümük lövh əsi olur. Osteonun içərisində qan damarlarına mə xsus kanal (əvvəllər bu Havers kanal ı adlanırdı) olur. Osteonlar sümüyün quruluş vahididir. Bunlar borulu sümüklərin kompakt maddəsi üçün xarakterikdir.

Borulu sümüklərin diafizində konsentrik sümük lövhələrindən əlavə xarici və daxili ümumi sümük lövhələri və ara lövhələr müə yyən edilir. Osteonlar adətən bir-birinə tə mas etmir, onların arasında sementlə yici əsas maddə vardı r. Osteonların arasında habelə ara (interstisial) sümük lövhələri mövcuddur. Diafizdə osteonlar bir qayda olaraq boylama istiqamətdə, sümüyün uzununa paralel yerləşir. Osteon kanalları bir-biri ilə köndələn kanallar vasitəsi ilə anastomozlaşır. Hər osteon kanalı ndan bir ya iki qan damarı - kapillyar ya postkapillyar, vena və onları müşayə t edən birləşdirici toxuma keçir. Bu damarlar köndələn kanallar vasitəsilə bir-biri ilə və eyni zamanda sümüküstlüyü və sümük iliyi damarları ilə anastomozlaşır.
46

Borulu sümüklərin diafizi xaricdə n və sümük iliyi boşluğu tərəfdən müvafiq ümumi sümük lövhə ləri il ə örtülmüşdür. Xarici ümumi lövhələr diafiz ətrafında bütöv halqa ə mə lə gətirmir, belə ki, onlar digər ümumi lövhələrlə örtülür. Bu lövhələrin arasında dəlici kanallar vardır ki, bunların vasitəsi ilə sümüküstlüyündən qan damarları diafizin müxtə lif dərinliyinə keçir. Buna görə həmin kanallar qidalandırıcı kanallar (əvvəllər bunlara Folkman kanalları deyirdilər) adlanır. Bu kanalların xüsusi divarları yoxdur. Qeyd olunan kanallarla yanaşı xarici ümumi lövhələrin arasından sümüküstlüyündən ayrılan dəlici liflər keçir.

Dəlici liflər (əvvəllər Şarpey liflə ri adlanırdı) sümüküstlüyünü sümüyə möhkəm birləşdirir. Bu liflər bəzən çox dərinə, orta osteonlar qatına keçir, lakin heç vaxt lövhələrin içərisinə keçmir. Dəlici liflər cavan yaşlarda aydın görünür, qocalarda isə onlar kirəcləşdiyindən preparatda seçilmir. Daxili ümumi lövhələr yalnız sıx maddənin sümük iliyi kanalını bilavasitə əhatə etdiyi yerlərdə yaxşı nəzərə çarpır. Sıx maddənin süngəri maddəyə keçdiyi yerlərdə bu lövhələr süngəri maddənin atmalarına keçir.

Sümüyün daxilində osteonlar pərakəndə vəziyyətdə deyil, qanunauyğun və ziyyətdə yerləşir. Bunların vəziyyəti başlıca olaraq sümüyə tə sir edən amillərdən ası lıdır; bunlara ağırlıq, gərilmə və dartma qüvvələ rinin tə siri vardır. Nəhayət üçüncü növ sümük toxuması paralel lifli sümük toxumasıdı r; bu toxuma kobud lifli sümük toxuması ilə lövhəli sümük toxuması arasında keçid t əşkil edir və əsas morfoloji xüsusiyyəti hüceyrəarası maddədə ossein liflərinin nizamla bir-birinə paralel yerləşməsidir.