Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.2.
Bozor iqtisodiyotining turlari Bozor iqtisodiyotining yashovchan va istiqboli bo’lishi sabablaridan biri uning inson ezgu niyatlarini amalga oshira olishida. Kishilarning shaxsiy manfaati «o’zim bo’lay» degan so’zni yuzaga chiqaradi. Bozor iqtisodiyoti har bir kishining shaxsiy manfaatini o’zgalar manfaati bilan bog’lay oladi. Kishilarshshg o’ziga naf keltiruvchi ishi boshqalarga ham ma’qul tushadi. Masalan, tovarni ishlab chiqarish va sotishdan foyda ko’rish uchun uni bozorbop qilib, ya’ni boshqalarning talab — ehtiyojini qondira oladigan qilib yaratish zarur, o’zgalar manfaatini bozor orqali hisobga olmagan kishi o’z manfaatiga erisha olmaydi. Kishilardagi «o’zim bo’lay» degan harakat ularda mulk sohibi bo’lish ishtiyoqini yuzaga ksltiradi. Inson tabiatiga eng mos tushadigan mulk bu xususiy mulkdir. Kishilar qanchalik «o’zim bo’lay» demasin, baribir o’zlari tanho yashay olmaydilar. Ular albatta ayirboshlash yuzasidan aloqaga kirishadilar. Shu xislat bilan odam boshqa tirik jonzodlardan ajralib turadi. Insondagi ayirboshlashga bo’lgan moyillikni na ayirboshlashni bozor iqtisodiyoti yuzaga chiqaradi. Bozor iqtisodiyotida iqtisodiy tanlov erkinligi bor, har bir kish o’ziga naf keltiruvchi ishni o’zi tanlashga haqli. Shu sababli u yoki bu ish bilan tanho bir yoki bir necha kishining shug’ullanishi iqtisodiy erkinlik tamoyiliga zid keladi. Raqiblar bir xil ish bilan shug’ullanishi o’z kuchini turli sohada sinab ko’rishi mumkin. Masalan, savdo-sotiqni eplay olmagan kishi sanoat, maishiy xizmat yoki dehqonchilik bilan shug’ullanishi mumkin. Kuch sinab bellashuvda «kim yutadi?» qoidasiga binoan va tavakkaliga ish qilish imkoni cheklanmagan. Har bir kishining boshqalardan ajralib turishi, o’z o’rnini topib ustunlikka ega bo’lishi, obro’ — e’tiborga erishgisi keladi. Bozor iqtisodiyotidagi raqobatchilik- vaziyati bunga yo’l beradi. Inson o’zi uchun harakat qilsada, baribir unda insoniylik xislatlari, jamiyatdagi kishilar orasida mehr-oqibat, odamiylik, nochorlarga yordam qo’lini cho’zish kabi intilishlar tabiiydir. Bozor iqtisodiyoti bunday intilishlarni namoyon etish uchun ham keng yo’l ochadi. Misol qilib ijtimoiy himoya mexanizmini olish mumkin. Bugunga kelib O’zbekistonda mavjud nafaqa (pensiya) tizimining takomillashtirishga muhtojligi tizimning moliyaviy barqarorligini ta’minlashtirilishiga muhtojligini ko’rsatadi. Chunki respublikada nafaqa oluvchilar soni 3 million kishidan ko’p, shu jumladan qarilik nafaqasini 69%, invalidlik nafaqasini 22% va 9% boquvchisini yo’qotgani asosida nafaqa oladi. O’zbekistonda qarilik nafaqasiga erkaklar 60 va ayollar 55 yoshda chiqsa AQSh vaGermaniyada erkaklar va ayollar 65 yoshda chiqadi. Kelajakda O’zbekistonda nafaqa oluvchilar oshib boradi. Hisob-kitoblar shuni ko’rsatadiki, 2025 yilga borib, nafaqa oluvchilar soni 2000 yilga nisbatan O’zbekistonda 2 marta oshadi. Oddiyroq qilib aytganda bitta ihlovchi bitta nafaqaxo’rni nafaqasini qo’shimcha ishlab bersa, 2025 yilga kelib 2 baravar oshadi. Shu sababli nodavlat nafaqa jamg’armalariga doir jahon tajribasini o’rganish katta ahamiyatga molik. Bunday jamg’armalar jamiyat va aholiga qarlik PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 44 uchun mablag’ yig’ish, davlat byudjetiga bosimini kamaytirish va iqtisodiyotga jamlamalarni jalb qilishni rag’batlantirish mumkin. Inson har doim adolat qidiradi. Bozor iqtisodiyoti esa adolatparvarlikni yuzaga chiqaradi. Har bir kishining ishlab topganiga yarasha yashashi, narxlarning bozorga qarab adolatli bo’lishi, ish xaqining ish natijasiga qarab to’lanishi, soliqlarning daromadga qarab ortib borishi, o’ta kam daromaddan soliq olinmasligi, tabiatga keltirilgan zararning qoplanishi, insofsizlikka yo’l bermaslik adolatparvalikka yaxshi misol bo’ladi. Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|