Umumiy ma’lumotlar. O’zgarmas tok taxogeneratorlari

Asinxron taxogeneratorlar.

Avtomatika va hisoblash – yechish qurilmalarida konstruktiv tuzilishi nomagnit ichi bo’sh rotorli ijrochi asinxron mashinadan farq qilmaydigan asinxron generatorlar qo’llaniladi.

14.2– rasm. Asinxron taxogeneratorning sxemalari

14.2a – rasmda asinxron taxogeneratorning sxemasi tasvirlangan. Asinxron taxogeneratorning statorida joylashgan qo’zg’atish chulg’ami QCh ga amplitudasi va chastotasi o’zgarmas bo’lgan qo’zg’atish kuchlanishi U_Q beriladi. Taxogenerator statorida joylashgan ikkinchi chulg’am generator chulg’ami GCh deb ataladi va uning uchlaridan chiqish siganli U_G olinadi. Umuman olganda bu chulg’am tashqi yuklanish qarshiligi R_yuk bilan tutashgan bo’ladi. Asinxron generatorning ishlashini 14.2b – rasmdagi ekvivalent sxemasi asosida ko’rib chiqamiz. Ishlash asosini tahlil qilishni soddalashtirish maqsadida rotorini ma’lum sonli o’ramlarning uchlarini o’zaro qisqa tutashtirilgan va tashqi generator chulg’ami GCh tashqi qarshilikka ulanmagan deb qabul qilamiz. Rotori qo’zg’almas holda bo’lganida taxogeneratorni transformator deb ham qarash mumkin, bunda birlamchi chulg’am deb QCh ni olsak ikkilamchi chulg’am deb rotor chulg’amini deb qarash mumkin. QCh chulg’ami hosil qiladigan MYuK rotorni kesib o’tishi natijasida uning o’ramlarida transformator EBK Ye_Tr ni (shartli ravishda ichki o’ramlar halqasida ko’rsatilgan) yuzaga keltiradi. Rotor qisqa tutashtirilgan bo’lgani uchun bu o’ramlardan transformator toki I_Tr o’tib qo’zg’atish chulg’ami QCh ning magnit oqimiga teskari yo’nalgan magnit maydonini yuzaga keltiradi. Natijada chastotasi qo’zg’atish kuchlanishi chastotasiga mos bo’lgan qo’zg’atish o’qida magnit oqimlarining natijaviy magnit qimi F_Q o’rnatiladi. Qo’zg’atish o’qida o’rnatilgan magnit oqimi vektorining yo’nalishi generator o’qiga perpendikulyar bo’lgan uchun generator chulg’amidagi EYuK Ye_G ning qiymati nolga teng bo’ladi.

Taxogenerator rotorini ^₂ burchak tezlik bilan harakatga keltiramiz.
Taxogenerator rotori simmetrik bo’lgani uchun transformator EYuK qiymati o’zgarmasdan qoladi. Qo’zg’atish o’qi, rotori to’xtatilgan holdagidek rotor tezligiga bog’liq bo’lmagan magnit oqimi ta’sirida bo’ladi. Rotor o’ramlari bu magnit oqimida aylanadi va natijada bu o’ramlarda aylanish EYuK hosil bo’ladi

E^_айл  k₂Ф^ _К ,
(14.4)

bu yerda ^{k }
koeffisient.
mashinaning konstruktiv ko’rsatkichlariga bog’liq bo’lgan

(17.4) ifodadan ko’rinib turibdiki, F_Q = const bo’lganida
^E_айл ning qiymati

rotorning aylanish tezligi bilan chiziqli bog’langan va uning chastotasi qo’zg’atish
^{kuchlanishi chastotasiga tengdir. EYuK E}_айл ^{ta’sirida rotor chulg’amidan} I^_айл ^oqadi

va u generator chulg’ami o’qi bo’ylab Ф^ _Г
oqimini yuzaga keltiradi.
I^_айл ^tokining

qiymati to’g’ridan – to’g’ri
Е^ _айл ^{ga bog’liq bo’lgani uchun ham bu tok hosil qilgan}

magnit oqimi Ф^ _Г
ning qiymati rotorning aylanish tezligi ^₂ ga to’g’ri proporsional

bo’ladi. Magnit oqimi
_Ф _Г
generator GCh da transformator EYuK
_E _Г
ni hosil

qiladi va uning haqiqiy qiymati quyidagi tenglama bilan aniqlanadi

E_Г  4,44k_чул.г_Г fФ_Г ,
(14.5)

bu yerda
_Г 
generator chulg’ami GCh ning o’ramlar soni;
^kчул.г

• 
  generator
  

chulg’ami GCh ning chulg’am koeffisienti.
F_G ning qiymati rotor aylanish tezligiga to’g’ri proporsional bo’lgani uchun
Ф_Г  k₁₂ ,
(14.5) tenglamani o’zgartirib quyidagi ko’rinishda yozamiz:

E_Г  k
Г ^2
 k _Г
d _,
dt

(14.6)

bu yerda ^k_Г ^{ 4,44k}_чул.г ^w_Г ^fk₁^{; k}₁ ^ taxogeneratorning konstruktiv ko’rsatkichlari
va qo’zg’atish kuchlanishiga bog’liq bo’lgan koeffisient.
(17.6) tenglamani tahlil shuni ko’satadiki, taxogeneratorning EYuK Ye_G ning qiymati taxogenerator rotori aylashi tezligiga to’g’ri proporsional ekanligini bildiradi.
Asinxron taxogeneratorning tashqi tavsifini nisbiy kataliklarda, ya’ni generator chulg’ami chiqishidagi kuchlanishning qo’zg’atish chulg’amiga berilayotgan qo’zg’atish kuchlanishiga nibati U_G/U_Q ning rotor tezligining nisbiy
o’zgarishi ^{2 / 1} (bu yerda ^{1 } sinxron tezlik) ga bog’liq tavsifi 14.3a – rasmda keltirilgan.

14.3– rasm. Asinxron generatorning chiqish (a) va kuchaytirish koeffisientining statik (b) tavsiflari (punktir bilan ideal chiziqli tavsiflari tasvirlangan)
14.3b – rasmda asinxron taxogeneratorning statik kuchaytirish koeffisienti

k_k = dU_G/d ^₂
ning rotor aylanish tezligi
^{2 / 1} ga bog’liq o’zgarish tavsifi

berilgan. Tavsifdan ko’rinib turibdiki, rotor tezligining oshishi bilan real statik kuchaytish koeffisientining kamayishi chiqish zanjiridagi aktiv va reaktiv qarshiliklar ta’irida hamda qoldiq EYuK ning mavjudligi natijasida ro’y beradi.
Asinxron taxogeneratorlarning o’zgarmas tok taxogeneratorlariga nisbatan asosiy afzalliklari: sirpanuvchi kontaktlarning yo’qligi sababli ishonchlilik darajasi yuqori; ish jarayonida radioto’siq elektromagnit to’lqinlar yuzaga kelmaydi; konstruktiv tuzilishi sodda.
Asinxron taxogeneratorlarni o’zgarmas tok generatorlari bilan solishtiradigan bo’lsak ular quyidagi kamchiliklarga ega: chiqish tavsifining chiziqlilik darajasi bir muncha past; kuchaytirish koeffisientikichikroq; faza xatoligi mavjud; chiqish kuchlanishining qiymati yuklanish xarakteriga bog’liq.


NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Taxogeneratorlar qanday vazifalarni bajaradi?
   
2. 
   O’zgarmas tok taxogeneratorlari qanday asosda ishlaydi?
   
3. 
   O’zgarmas tok taxogeneratorlarining asosiy afzalliklari va kamchiliklari nimalardan iborat?
   
4. 
   Asinxron taxogeneratorlar qanday asosda ishlaydi?
   
5. 
   Asinxron taxogeneratorlar qanday konstruktiv qismlardan tashkil topgan?
   
6. 
   Taxogeneratorlarning asosiy afzaliklari va kamchiliklari nimalardan iborat?
   
7. 
   Nima uchun amaliyotda sinxron taxogeneratorlar qo’lanilmaydi?