Umumiy qon tahlili me’yor jadvali, O’zgarishlar sababi, xususiyatlari, ma’lumotlar
Yüklə 81 Kb.
|
|
UMUMIY QON TAHLILI — ME’YOR JADVALI, O’ZGARISHLAR SABABI, XUSUSIYATLARI, MA’LUMOTLAR Umumiy qon tahlili — qonning fizik va kimyoviy xossalari haqida ma’lumot olish uchun foydalaniladigan laboratoriya tekshiruvi. Qonni tekshirish odatda qo’lning barmog’idan yoki quloqdan olingan kapillyar qon namunasi bo’yicha amalga oshiriladi. Ba’zi hollarda, suyak iligi qon hujayralari ham tekshirilishi mumkin. Bizning vaqtimizda yuzlab gematologik testlar va muolajalar ishlab chiqildi va avtomatizator yordamida bir xil qon misolida bir vaqtning o’zida turli qon tekshiruvlarini o’tkazish mumkin.Umumiy qon tahlili - qonning fizik va kimyoviy xossalari haqida ma'lumot olish uchun foydalaniladigan laboratoriya tekshiruvi Barchamiz hayotimizda hech bo’lmaganda bir marta, umumiy qon tahlilini topshirganmiz. Va har bir kishi noto’g’ri tushunchaga duch kelib, natijada yozilgan narsalar, bularning barchasi nimani anglatishini tushunmagan. Ushbu ko’rsatkich nima uchun ko’tarilganligi yoki tushganligini qanday tushunish kerak? Masalan, limfotsitlar ortishi yoki kamayishi nimaga olib kelishi mumkin? Har bir narsani tahlil qilamiz. Ushbu maqola maxsus tibbiy adabiyotlardan foydalangan holda yozildi. Qo’llaniladigan barcha materiallar tibbiy atamalardan minimal foydalanish bilan tahlil qilinadi va mavjud bo’lgan tilda taqdim etiladi. Ushbu maqolaning maqsadi umumiy qon tahlili qiymatlari, uning natijalarini talqin qilishning tushunarli ta’rif etish. QONNING XUSUSIYATLARI Qon plazma va qon hujayralaridan (shaklli elementlardan) iborat. Qon hujayralari — eritrotsitlar (qizil qon hujayralari), leykotsitlar va trombotsitlardan iborat. Qon plazmasi shaffof suyuqlikdir, u qon hajmining yarmidan ko’pini tashkil etadi (55-60%). Qon plazmasini shaklli elementlardan ajratish uchun sentrifuga ishlatiladi. QONNING O’LCHOVLI TARKIBIY QISMLARI Ko’pgina sinovlar qondagi eritrotsitlar va leykotsitlar sonini, shuningdek, eritrotsitlardagi sedimentatsiya tezligi (ECHT) va eritrositlardagi gemoglobin kontsentratsiyasini aniqlash uchun mo’ljallangan. Bundan tashqari, ayrim qon tahlillari rezus omillari, Rh yoki qon guruhlarini aniqlash uchun qo’llaniladi. Boshqa holatlarda qon hujayralarining shakli va tizimli detallari, gemoglobin va boshqa qon oqsillari aniqlanadi. Qon qon hujayralari bilan bog’langan yoki qon plazmasidan topilgan turli fermentlarni yoki protein katalizatorlarining faoliyatini aniqlash uchun tahlil qilinishi mumkin. Qon yana umumiy hajm, aylanish vaqti, yopishqoqligi, ivishi va ivish kasalliklari, kislotalilik muhiti (pH), kislorod va karbonat angidrid miqdori va turli moddalarning tozalanish xususiyatlari asosida tahlil qilinishi mumkin. Maxsus infektsiyalarga xos bo’lgan moddalarni aniqlash, masalan, sifilis (zahm), gepatit va inson immunitet tanqisligi virusi (OIV, OITS) uchun maxsus serologik testlar mavjud. UMUMIY QON TAHLILI ME’YORLARI (NORMALARI)
Trombotsitlar soni Qiymat oralig’i 180-320·109/l Eritrositlar cho’kich tezligi (ECHT) Erkaklar: 3 — 10 mm/soat Ayollar: 5 — 15 mm/soat GEMOGLOBIN Gemoglobin (Hb) — bu kislorodni biriktira oladigan va tashiydigan, temir atomini o’z ichiga olgan oqsildir. Gemoglobin qizil qon hujayralari (eritrosit)da bo’ladi. Gemoglobin miqdori gramm/litr (gr/ l) da o’lchanadi. Gemoglobin miqdorini aniqlash juda muhim, chunki uning miqdorining pasayishi butun tananing to’qimalari va organlariga kislorod yetishmasligiga olib keladi. Bolalar va kattalarda gemoglobinning me’yoriy(norma) miqdori Yosh Jins O’lchov birligi — gr/l 2 haftalikkacha 134 — 198 2-4 haftaik 107 — 171 4-9 haftalik 94 — 130 9-haftalikdan 4 oylikkacha 134 — 198 4-6 oylik 134 — 198 6-9 oylik 134 — 198 9 oylikdan 1 yoshgacha 134 — 198 1-5 yosh 134 — 198 5-10 yosh 134 — 198 10-12 yosh 120 — 150 12-15 yosh Ayollar 115 — 150 Erkaklar 120 — 160 15-18 yosh Ayollar 117 — 153 Erkaklar 117 — 166 18-45 yosh Ayollar 117 — 155 Erkaklar 132 — 173 45-65 yosh Ayollar 117 — 160 Erkaklar 131 — 172 65 yoshdan keyin Ayollar 120 — 161 Erkaklar 126 – 174 GEMOGLOBINNING KAMAYISHI (KAMQONLIK) — SABABLARI Anemiya Leykemiya Tug’ma qon kasalliklari (o’roqsimon hujayrali anemiya, talassemiya) Temir yetishmasligi Vitaminlarning yetishmasligi Qon yo’qotish GEMOGLOBINNING OSHISHI SABABLARI Degidratsiya (organizmda suyuqlikning kamayishi (chanqoq), ortiqcha terlash, buyraklar faoliyatini pasayishi, diabet kasalligi, qandsiz diabet, haddan tashqari qusish yoki diareya, diuretiklarni qo’llash) Yurak va o’pkaning tug’ma nuqsonlari O’pka yetishmovchiligi yoki yurak yetishmovchiligi Buyrak kasalligi (buyrak arteriyasi stenozi, yaxshi sifatdagi buyrak o’simtalari) Gematopoez (qon shaklli elemetlarini ishlab chiqarish) kasalliklari (eritremiya) QIZIL QON HUJAYRALARI (ERITROTSITLAR) SONI Eritrositlar — kichik o’lchamli qizil qon tanachalari. Bular qonning eng ko’p miqdordagi hujayralari. Ularning asosiy vazifasi — kislorodni tashish va uni organlarga va to’qimalarga yetkazishdir. Eritrositlar ikki tomondan botiq disklar shaklidadir. Eritrosit ichida katta miqdorda gemoglobin bo’ladi — qizil diskning katta qismi ular tomonidan ishg’ol qilinadi. Bolalarda va kattalarda eritrosit miqdorining me’yorlari(normalari) Yosh Ko’rsatkich х 1012/l Yangi chaqaloq 3,9-5,5 1-3 kunlik 4,0-6,6 1 haftalik 3,9-6,3 2 haftalik 3,6-6,2 1 oylik 3,0-5,4 2 oylik 2,7-4,9 3-6 oylik 3,1-4,5 6 oylikdan 2 yoshgacha 3,7-5,3 2-6 yosh 3,9-5,3 6-12 yosh 4,0-5,2 12-18 yosh(o’gillar) 4,5-5,3 12-18 yosh(qizlar) 4,1-5,1 Katta erkaklar 4,0-5,0 Katta ayollar 3,5-4,7 QIZIL QON HUJAYRALARINI KAMAYISHI SABABLARI Qizil qon hujayralari sonining kamayishi anemiya deb ataladi. Bu holatning rivojlanishi uchun juda ko’p sabablar bor va ular doimo ham qon hosil qilish tizimi bilan bog’liq emas. Oziqlanishdagi xatolar (vitaminlar va proteinlarga kam ega bo’lgan oziq-ovqat) Qon yo’qotish Leykemiya (oq qon kasalligi) Irsiy fermentopatiya (gemotopoezda ishtirok etadigan fermentlarning nuqsonlari) Gemoliz (toksik moddalar va autoimmun kasalliklar ta’sir qilish oqibatida qon hujayralarining o’liырi) QIZIL QON HUJAYRALARI SONINING ORTISHI SABABLARI Organizm suvsizlanishi (qusish, diareya, haddan tashqari terlash, suyuqlikni kam ichish) Eritremiya (gematopoetik tizim kasalliklari) Nafas olish va yurak yetishmovchiligiga olib keladigan yurak-qon tomir yoki nafas olish tizimining kasalliklari Buyrak arteriyasi stenozi LEYKOTSITLARNING UMUMIY SONI Leykotsitlar — qon oqimi bilan aylanib yuradigan tanamizning tirik hujayralari. Bu hujayralar immunitetni nazorat qiladi. Infektsiya, toksik yoki boshqa begona moddalar tanaga zarar yetkazsa, bu hujayralar zarar yetkazuvchi omillar bilan kurashadi va ularni yo’q qilishga harakat qiladi. Leykotsitlar shakllanishi qizil suyak iligida va limfa tugunlarida kechadi. Leykotsitlar bir nechta turlarga bo’linadi: neytrofillar, bazofillar, eozinofillar, monotsitlar, limfotsitlar. Leykotsitlarning turfa turlari tashqi ko’rinishida bir-biridan farq qiladi va immun javob berish funktsiyalarini amalga oshiriladi. Bolalarda va kattalarda leykotsitlar miqdorining normasi Yosh Ko’rsatkich x109/l 1 yoshgacha 6,0 — 17,5 1-2 yosh 6,0 — 17,0 2-4 yosh 5,5 — 15,5 4-6 yosh 5,0 — 14,5 6-10 yosh 4,5 — 13,5 10-16 yosh 4,5 — 13,0 16 yoshdan keyin 4,0 — 9,0 OQ QON HUJAYRALARI (LEYKOSITLARNING) ORTISHI SABABLARI Leykotsitlar sonining fiziologik o’sishi Ovqatdan so’ng Faol jismoniy faoliyatdan keyin Homiladorlikning ikkinchi yarmida Emlashdan keyin Hayz paytida Yallig’lanish reaktsiyasi fonida Yiringli yallig’lanish jarayonlari (abtsess, flegmona, bronxit, sinusit, gaymorit, appenditsit va boshqalar) Yumshoq to’qimalarga shikast etkazadigan kuyish va shikastlanishlar Operatsiyadan keyin Revmatizmning kuchayishi paytida Onkologik jarayonlarda Leykemiya kasalligida LEYKOTSIT MIQDORINING PASAYISHI SABABLARI Virusli va yuqumli kasalliklar (yuqumli kasalliklar, qorin tifi, virusli gepatit C, sepsis, qizamiq, bezgak, qizilcha, O’RVI, OITS) Revmatik kasalliklar (revmatik artrit) Ba’zi leykemiya turlari Gipovitaminoz Radiatsion kasallik Gematokrit — eritrotsitlar tomonidan ishg’ol etilgan hajmning tahlil qilinayotgan qonga bo’lgan foiz nisbatidir. Bu ko’rsatkich foizda hisoblanadi. Umumiy qon tahlilining ajralmas qismi. Bolalarda va kattalarda gematokrit ko’rsatkichining me’yori (normasi) Yosh Jins Ko’rsatkich (%) 2 haftalikkacha 41 — 65 2-4 haftalik 33 — 55 4-9 haftalik 28 — 42 9 haftalikdan 4 oylikkacha 32 — 44 4-6 oylik 31 — 41 6-9 oylik 32 — 40 9-12 oylik 33 — 41 1-3 yosh 32 — 40 3-6 yosh 32 — 42 6-9 yosh 33 — 41 9-12 yosh 34 — 43 12-15 yosh Ayollar 34 — 44 Erkaklar 35 — 45 15-18 yosh Ayollar 34 — 44 Erkaklar 37 — 48 18-45 yosh Ayollar 38 — 47 Erkaklar 42 — 50 45-65 yosh Ayollar 35 — 47 Erkaklar 39 — 50 65 yoshdan kattalar Ayollar 35 — 47 Erkaklar 37 — 51 GEMATOKRIT KO’RSATKICHINING OSHISHI SABABLARI Eritremiya Yurak yoki nafas yetishmovchiligi Qattiq qusish, diareya, keng kuyish, diabet oqibatidagi organizm suvsizlanishi GEMATOKRIT KO’RSATKICHINING PASAYISHI SABABLARI Anemiya Buyrak yetishmovchiligi Homiladorlikning ikkinchi yarmi MCH, MCHC, MCV, RANG KO’RSATKICHI (RK) — NORMA MCH– meancorpuscular hemoglobin. Ushbu indeks pikogrammalardagi (pg) bir eritrositda gemoglobinning mutlaq tarkibini aks ettiradi. MCH quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: MCH = gemoglobin (g / l) / eritrotsitlar soni = qiymat (pg)MCH normasi 24 – 33 pg. Rang ko’rsatkichi (RK) — eritrotsitlarda gemoglobin kontsentratsiyasini aniqlash uchun qo’llaniladigan klassik usul. Hozirgi vaqtda qon tekshiruvlarida RK asta-sekin MCH indeksiga almashtirilmoqda. Ushbu indekslar turli xil birliklarda ifodalanadi. Rang ko’rsatkichi normasi 0,9-1,1 MCHC– meancorpuscular hemoglobin concentration. Ushbu ko’rsatkich eritrositning gemoglobin bilan to’yinganligini aks ettiradi va foiz(%) bilan ifodalanadi. Ya’ni, bu indeksga ko’ra, bir eritrositda qancha foiz gemoglobin miqdori bor ekanligini aytish mumkin. MCHC quyidagi tarzda hisoblanadi:MCHC = (gemoglobin (g / l) / gematokrit (%) ) * 10 =qiymat (%) МСНС normasi 30 – 38% MCV — meancorpuscular volume. Bu ko’rsatkich eritrotsitning o’rtacha hajmini mikron kub (mkm3) yoki femtolitrda (fl) aks ettiradi. MCV quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:MCV = gematokrit (%) * 10 / eritrotsitlar soni (T / l) = qiymat (mkm3(fl)) MCV normasi 80-95 mkm3(fl) LEYKOTSITAR FORMULA Leykotsitar formula — qonda turli xil leykotsitlar sonining umumiy leykotsitlar soniga bo’lgan foiz nisbati. Infektsion, qon kasalliklarida, onkologik jarayonlarda turli xil leykotsitlar turlari nisbati o’zgaradi. Ushbu laboratoriya ko’rsatkichlari tufayli shifokor sog’liq muammolari sabablarni aniqlashi mumkin. Leykotsitlarning turlari, norma Neytrofillar Segmentyadroviy formalar 47-72% Tayoqchayadroviy formalar 1- 6% Eozinofillar 0,5-5% Bazofillar 0-1% Monositlar 3-11% Leykositlar 19-37% NEYTROFILLAR Neytrofillar ikkita turda bo’lishi mumkin — yetilgan neytrofillar, ular segmentyadroviy deb ham nomlanadi va yetilmagan — tayoqchayadroviy deb ataladi. Odatda, tayoqchayadroviy neytrofillalarning soni minimal bo’ladi (umumiy sonning 1-3%). Bolalarda va kattalarda neytrofillar miqdorining normasi Yosh Segmentyadroviy neytrofillar, % ko’rsatkichi Tayoqchayadroviy neytrofillar, % ko’rsatkichi Yangi tug’ilgan chaqaloqlar 47 — 70 3 — 12 2 haftalikkacha 30 — 50 1 — 5 2 haftalikdan 1 yoshgacha 16 — 45 1 — 5 1-2 yosh 28 — 48 1 — 5 2-5 yosh 32 — 55 1 — 5 6-7 yosh 38 — 58 1 — 5 8-9 yosh 41 — 60 1 — 5 9-11 yosh 43 — 60 1 — 5 12-15 yosh 45 — 60 1 — 5 16 yosh va undan katta 50 — 70 1 — 3 Qonda neytrofillar darajasining ortishi — neytrofiliya deyiladi.Neytrofil sonining ortishi sabablari Infektsion kasalliklar (angina, gaymorit, ichak infektsiyasi, bronxit, pnevmoniya) Infektsion jarayonlar — abstsess, flegmona, gangrena, yumshoq to’qimalarning shikastlanishlari, osteomielit Ichki organlarning yallig’lanish kasalliklari (pankreatit, peritonit, tiroidit, artrit) Infarkt (miokard, buyrak, taloq infarkti) Surunkali metabolik kasalliklar (qandli diabet, uremiya, eklampsiya Saratonli o’smalar Immunostimulyatsiya qiluvchi preparatlarni qo’llash, emlash Neytrofillar miqdorining kamayishi neytropeniya deyiladiNeytrofil sonining kamayishi sabablari Infektsion kasalliklar: qorin tifi, brutsellyoz, gripp, qizamiq, suvchechak, virusli gepatit, qizilcha Qon kasalliklari (aplastik anemiya, o’tkir leykemiya) Tug’ma neytropeniya Tirotoksikoz — yuqori darajadagi tiroid gormonlari ishlab chiqarilishi Kimyoterapiya natijalari Radioterapiya natijalari Antibakterial, yallig’lanishga qarshi, antivirus preparatlarni qo’llash LEYKOTSITAR FORMULANING CHAPGA VA O’NGGA SILJISHI NIMA? Leykotsitlar formulaning chapga siljishi — bu qonda yosh, yetilmagan neytrofillar paydo bo’lishidir. Odatda bunday neytrofillar faqat suyak iligida mavjud bo’ladi. Bunday hodisa yuqumli kasalliklar va yallig’lanish jarayonlari (masalan, angina, bezgak, appenditsit), shuningdek, o’tkir qon yo’qotish, difteriya, pnevmoniya, qizilcha, toshmali tif, sepsis, zaharlanish kabi hollarda kuzatiladi.Leykotsitlar formulaning o’ngga siljishi — bu qonda «qari» (segmentyadroviy) neytrofillar sonining oshishi degani. «Eski» neytrofil yadrolar besh segmentdan ko’proq bo’ladi. Bunday surat radiatsion chiqindilar bilan ifloslangan hududlarda yashovchi sog’lom odamlarda ko’p uchraydi. Surunkali o’pka kasalligi bo’lgan yoki obstruktiv bronxit bilan og’rigan bemorlarda, foliy kislotasi yetishmovchiligi, B12 yetishmaydigan insonlarda ham uchrashi mumkin. EOZINOFILLAR Eozinofillar — bu toksik moddalarni, parazitlarni tozalash bilan shug’ullanadigan leykotsitlarning bir turi, saraton hujayralariga qarshi kurashda ishtirok etadi. Ushbu turdagi leykotsitlar gumoral immunitetni shakllantirishda ishtirok etadi (antitanalar bilan bog’liq immunitet) Bolalarda va kattalarda eozinofillar miqdorining normasi Yosh Ko’rsatkich (foizlarda) Yangi tug’ilgan chaqaloqlar 1 — 6 2 haftalikkacha 1 — 6 2 haftalikdan 1 yoshgacha 1 — 5 1-2 yosh 1 — 7 2-5 yosh 1 — 6 6-7 yosh 1 — 5 8-9 yosh 1 — 5 9-11 yosh 1 — 5 12-15 yosh 1 — 5 16 yosh va undan kattalar 1 — 5 QONDA EOZINOFILLERINING OSHISHI SABABLARI Allergiya (bronxial astma, oziq-ovqatga allergiya, pollinoz, atopik dermatit, allergik rinit, preparatlarga allergiya) Parazitar kasalliklar — ichak parazitlari (lyamblyoz, askaridoz, enterobioz, opistorxoz, exinokokkoz) Infektsion kasalliklar (sil, mononukleoz, vena kasalliklari) Saratonli o’smalar Gematopoez tizimi kasalliklari (leykemiya, limfoma, limfogranulematoz) Revmatik kasalliklar (revmatoid artrit) QONDA EOZINOFILLARNING KAMAYISHI SABABLARI Og’ir metallar bilan zaharlanish Yiringli jarayonlar, sepsis Yallig’lanish jarayonining boshlanishi MONOTSITLAR Monotsitlar — tananing eng katta o’lchamli immunitet hujayralaridir. Ushbu oq qon hujayralari begona moddalarni tanib olish va boshqa leykotsitlarni ularni tanib olishni o’rgatish bilan shug’ullanadi. Ular qondan tananing to’qimalariga ko’chib o’tishlari mumkin. Qon oqimidan tashqarida, monositlar o’z shakllarini o’zgartiradi va makrofaglarga aylanadi. Makrofaglar yallig’langan to’qimalarni o’lik hujayralardan, leykotsitlardan, bakteriyalardan tozalashda ishtirok etish uchun yallig’lanish markaziga to’planadi. Makrofaglarning bu ishi tufayli shikastlangan to’qimalarning tiklanishi uchun sharoit yaratiladi. Bolalarda va kattalarda monositlar miqdorining normasi Yosh Ko’rsatkich (foizlarda) Yangi tug’ilgan chaqaloqlar 3 — 12 2 haftalikkacha 5 — 15 2 haftalikdan 1 yoshgacha 4 — 10 1-2 yosh 3 — 10 2-5 yosh 3 — 9 6-7 yosh 3 — 9 8-9 yosh 3 — 9 9-11 yosh 3 — 9 12-15 yosh 3 — 9 16 yosh va undan kattalar 3 — 9 MONOTSITLAR ORTISHINING SABABLARI (MONOTSITOZ) Viruslar, zamburug’lar (kandidoz), parazitlar va sodda hayvonlar tufayli kelib chiqqan infektsiyalar O’tkir yallig’lanish jarayonidan keyin tiklanish davri Spetsifik kasalliklar: sil, bezgak, brutsellyoz, sarkoidoz Revmatik kasalliklar Gematopoetik kasalliklar: o’tkir leykemiya, mieloma, limfogranulematoz Fosfor, tetraxloroetan bilan zaharlanish. MONOSITLARNING KAMAYISHI SABABLARI (MONOTSITOPENIYA) Aplastik anemiya Tukli hujayrali leykemiya Yiringli jarohatlar (abstsesslar, flegmonalar, osteomiyelitlar) Tug’ruq Jarrohlikdan so’ng Steroid preparatlarini qabul qilish (deksametazon, prednizolon) BAZOFILLAR Bazofillar — qonning eng kamyob immun hujayralari. Odatda, ular qon tahlilida aniqlanmasligi mumkin. Bazofillar sekinlashgan turdagi immunologik yallig’lanish reaktsiyalarining shakllanishida ishtirok etadi. To’qimalarning yallig’lanishiga olib keladigan ko’p miqdordagi moddalarni o’z ichiga oladi. Qonda bazofillar miqdorining me’yori 0-0,5% QONDA BAZOFILLARINING ORTISHINING SABABLARI Surunkali miyeloid leykemiya (SML) Qalqonsimon bez gormonlarining kamayishi (gipotireoz) Suvchechak Oziq-ovqat va dorilarga allergiya Nefroz Gemolitik anemiya Taloq olib tashlanganidan keyin Hodjkin kasalligi Gormonal dorilar bilan davolash (estrogenlar, tiroid bezining faoliyatini kamaytiruvchi preparatlar) Yarali kolit LIMFOTSITLAR Limfotsitlar leykotsitlarning ikkinchi yirik sonli qismidir. Limfotsitlar immunitet (antitanalar orqali) va hujayrali (hujayraning bevosita aloqasi va limfosit vayron qilinganidan) immunitetda muhim rol o’ynaydi. Qonda turli xil limfotsitlar — yordamchilar, bosimchilar va qotillar tarqaladi. Har bir oq qon hujayrasi muayyan bosqichda immunitetni shakllantirishda ishtirok etadi. Bolalarda va kattalarda limfotsitlar miqdorining normasi Yosh Ko’rsatkich (foizlarda) Yangi tug’ilgan chaqaloqlar 15 — 35 2 haftalikkacha 22 — 55 2 haftalikdan 1 yoshgacha 45 — 70 1-2 yosh 37 — 60 2-5 yosh 33 — 55 6-7 yosh 30 — 50 8-9 yosh 30 — 50 9-11 yosh 30 — 46 12-15 yosh 30 — 45 16 yosh va undan kattalar 20 — 40 LIMFOTSITLAR SONINING OSHISHI SABABLARI (LIMFOTSITOZ) Virusli kasalliklar: infektsion mononukleoz, virusli gepatit, sitomegalovirus infektsiyasi, gepatit infektsiyasi, qizilcha Toksoplazmoz O’RVI Qon tizimi kasalliklari: aktiv limfotsitik leykemiya, surunkali limfotsitik leykemiya, limfosarkoma; Tetraxloroetan, qo’rg’oshin, mishyak, uglerodli disulfid bilan zaharlanish Dori vositalaridan foydalanish: levodopa, fenitoin, valproik kislota, giyohvandlik vositalari Leykoz LIMFOTSITLAR SONINING KAMAYISHI SABABLARI (LIMFOPENIYA) Tuberkulyoz Limfogranulematoz Aplastik anemiya Buyrak yetishmovchiligi Onkologik kasalliklarning terminal bosqichi OITS Radioterapiya Kimyoterapiya Glukokortikoidlarni qo’llash TROMBOTSITLAR Trombotsitlar kichik, yadrosiz hujayralardir. Ushbu qon tarkibiy qismining asosiy vazifasi qonning ivishida ishtirok etishdir. Trombotsitlar ichida koagulyatsion (ivish) omillarning aksariyati mavjud bo’lib, kerak bo’lganda qonga quyiladi (masalan tomir devoriga zarar yetkazilganda). Ushbu xususiyat tufayli shikastlangan tomir tromb tashkil etuvchi tromb tomonidan tiqilib qoladi va qon ketish to’xtaydi. Qonda trombotsitlar miqdorining me’yori 180 — 320×109 hujayra/l QONDA TROMBOTSITLARNING ORTISHI SABABLARI (trombotsitoz, 320×109 hujayra / l dan ortiq trombotsitlar soni) Taloqni olib tashlash Yallig’lanish jarayonlari (revmatizmni kuchayishi, osteomiyelit, sil kasalligi, abstsess) Turli kamqonlik turlari (qon ketishdan keyin, temir tanqisligi, gemolitik) Jarrohlikdan so’ngSaraton kasalligi Jismoniy charchoq Eritremiya QONDA TROMBOTSITLARNING KAMAYISHI SABABLARI (trombotsitopeniya — 180×109 hujayra/l dan kam bo’lishi) Tug’ma qon kasalliklari (gemofiliya) Idiopatik autoimmun trombositopenik purpura Tizimli qizil yugurigi Infektsiya (virusli va bakterial infektsiyalar, bezgak, toksoplazmoz) Aplastik anemiya Paroksimal kechki gemoglobinuriya Evans sindromi (autoimmun gemolitik anemiya va trombotsitopeniya) Qon quyish Bolalarda muddatidan oldin tug’ilish Yurak yetishmovchiligi Buyrak venalarining trombozi ERITROTSITLAR CHO’KISHI TEZLIGI (ECHT) DARAJASI Eritrositlar cho’kishi tezligi (ECHT) — bu qonning plazmasi va eritrotsitlarini ajralish tezligini aniqlashga imkonini beruvchi laboratoriya tahlillari. Tadqiqotning mohiyati: eritrotsitlar plazma va leykotsitlardan og’irroqdir, shuning uchun ular tortishish kuchi ta’sirida sinov naychasining tubiga tushadi. Sog’lom odamlarda eritrosit membranalari salbiy zaryadga ega bo’lib, bir-birlarini chalg’itadi, bu esa pasayish tezligini susaytiradi. Ammo qondagi kasallik davrida bir qator o’zgarishlar mavjud: Fibrinogen tarkibining, shuningdek alfa va gamma globulinlar va C-reaktiv oqsilning ortishi. Ular eritrotsitlar yuzasida to’planib, tangalar shaklida bir-biriga yopishadi;
Infektsiyalar; Yomon sifatli o’simtalar; Revmatologik (tizimli) kasalliklar; Buyrak kasalliklari. ECHT HAQIDA NIMALARNI BILISHINGIZ KERAK ECHT plazma oqsillarida miqdoriy va sifat o’zgarishlariga olib keladigan ko’plab kasalliklarda ortishi mumkin. Bemorlarning 2 foizida (hatto jiddiy kasalliklarda ham) ECHT darajasi normal darajada qoladi. ECHT birinchi soatlarda emas, balki kasallikning 2-kunida ortadi. Kasallikdan so’ng, ECHT bir necha hafta, ba’zan oylar davomida baland bo’ladi. Bu shifo haqida dalolat beradi. Ba’zida ECHT sog’lom odamlarda 100 mm / soat gacha ko’tariladi. ECHT ovqatdan keyin 25 mm / soatga ortadi, shuning uchun sinovlar och qoringa olingan qonda o’tkazilishi kerak. Laboratoriyada harorat 24 darajadan yuqori bo’lsa, eritrotsitlarning yopishish jarayoni buziladi va ECHT kamayadi. ECHT umumiy qon tahlilining ajralmas qismi hisoblanadi. ERITROSITLAR CHO’KISH TEZLIGINI ANIQLASH USULINING MOHIYATI Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (JSST) Vestergren usulini tavsiya qiladi. ECHTni aniqlash uchun zamonaviy laboratoriyalar tomonidan qo’llaniladi. Ammo shahar poliklinikalarida va shifoxonalarda an’anaviy tarzda Panchenkov usulidan foydalaniladi. Vestergren usuli. 2 ml venoz qon va qonning ivishiga to’sqinlik qiladigan 0,5 ml natriy sitrat, antikoagulyant aralashtiriladi. Aralashma nozik silindrsimon sinov naychasiga 200 mm sarajagacha yig’iladi. Naycha vertikal holatda shtativga o’rnatiladi. Bir soatdan so’ng yuqori plazma chegarasidan eritrotsitlar darajasigacha qadar bo’lgan masofa millimetrlarda o’lchanadi. Panchenkov usuli. Umumiy qon tahlili uchun barmoqdan olinga kapilyar qon tekshiriladi. 1 mm diametrli shisha naychaga 50 mm gacha natriy sitrat eritmasi yig’iladi. U tajriba trubkasiga solinadi. Shundan so’ng, pipetka bilan 2 marta qon olinadi va qon natriy sitrati turgan trubkaga solinadi. Shunday qilib, 1:4 nisbatdagi antikoagulyant olinadi. Ushbu aralashma shisha kapillyarga 100 mm darajasigach to’planadi va tik holatida shtativga o’rnatiladi. Natijalar bir soatdan keyin Vestergren usuli kabi baholanadi. ECHT ME’YORLARI (NORMALARI) Vestergren usuli, norma: Panchenkov usuli, norma: 0-16 yoshdagi bolalar – 2-10 mm/soat 50 yoshgacha erkaklar – 15 mm/soat 50 yoshdan katta erkaklar – 20 mm/soat 50 yoshgacha ayollar – 20 mm/soat 50 yoshdan katta ayollar– 30 mm/soat 0-12 oylik bolalar – 2-10 mm/soat 1-16 yosh bolalar– 2-12 mm/soat Erkaklar– 1-10 mm/soat Ayollar– 2-15 mm/soat Vestergren usuli sezgirliroq usul hisoblanadi, shuning uchun bu usldagi tahlilda ko’rsatkichlar yuqoriroq bo’ladi. ECHT NING OSHISHI SABABLARI ECHT NING PASAYISHI SABABLARI Fiziologik (kasallik bilan bog’liq bo’lmagan) ECHT o’zgarishlari Hayz sikli. ECHT hayz qon ketishidan oldin keskin ravishda oshadi va hayz paytida me’yorga tushadi. Bu siklning turli davrlarida qonning gormonal va oqsil tarkibi o’zgarishi bilan bog’liq. Homiladorlik. ECHT homiladorlikning 5-haftasidan to tug’ruqdan keyingi 4-haftagacha yuqori bo’ladi. ECHTning maksimal darajasi bola tug’ilgandan keyin 3-5 kun o’tgach kuzatiladi, bu tug’ruq vaqtidagi jarohatlar bilan bog’liq. Normal homiladorlik davrida eritrotsitlarning cho’kish tezligi 40 mm / soat ga yetishi mumkin. Fiziologik (kasallik bilan bog’liq bo’lmagan) ECHT o’zgarishlari Yangi tug’ilgan chaqaloqlar. Kichkintoylarda ECHT darajasi fibrinogen darajasining pasayishi va qonda ko’p miqdorda qizil qon hujayralari bo’lganligi sababli past bo’ladi. Infektsiyalar va yallig’lanish jarayonlari (bakterial, virusli va zamburug’li): Yuqori va quyi nafas yo’llarining infektsiyalari: angina, traxeit, bronxit, pnevmoniya LOR a’zolarining yallig’lanishi: otit, sinusit, tonzillit Tish kasalliklari: stomatit, dental granuloma Yurak-qon tomir tizimi kasalliklari: flebit, miokard infarkti, o’tkir perikardit Siydik yo’llarining infektsiyasi: sistit, uretrit Tos a’zolari yallig’lanish kasalliklari: adnexit, prostatit, salpingit, endometrit Oshqozon-ichak traktining yallig’lanish kasalliklari: xolesistit, kolit, pankreatit, peptik yara kasalligi Abstsesslar va flegmonalar Sil kasali Biriktiruvchi to’qima kasalliklari Kollagenoz Virusli gepatit Zamburug’li infektsiyalar ECHT ning pasayishi sabablari: Virusli infektsiyalardan so’ng tiklanish asteno-nevrotik sindrom, asab tizimining charchoqlanishi: tez charchash, uyqusizlik, bosh og’rig’i Kaxeksiya — organizmning haddan tashqari holsizlanish darajasi Glyukokortikoidlarni uzoq vaqt davomida qabul qilish, bu gipofiz bezining oldingi qismini zaharlashga olib keladi Giperglikemiya — qonda yuqori glyukoza miqdori Qon ivishi buzilishi Jiddiy miya jarohatlari va miya chayqalishi Yomon sifatli o’smalar Har qanday joydagi o’simta Qonning onkologik kasalliklari Revmatologik (autoimmun) kasalliklar: Revmatizm Revmatoid artrit Gemorragik vaskulit Tizimli skleroderma Tizimli eritematoz ECHT ning kamayishiga dorilarni qabul qilish sabab bo’lsihi mumkin: Salisilatlar — aspirin Nosteroid yallig’lanishga qarshi preparatlar — diklofenak, nemid Sulfanilamid preparatlari — sulfasalazin, salazoprin Immunosupresantlar — penitsilamin Gormonal dorilar — tamoksifen, nolvadeks B12 vitamini Buyrak kasalliklari Pielonefrit Glomerulonefrit Nefrotik sindrom Surunkali buyrak yetishmovchiligi Jarohatlar Jarrohlik aralashuvidan keyin Orqa miya jarohati Yaralar Kuyishlar ECHT o’sishiga olib kelishi mumkin bo’lgan dorilar: Morfin gidroxlorid Dekstran Metildopa D vitamini Eslatib o’tamiz, murakkab bo’lmagan virusli infektsiyalar ECHT o’sishiga olib kelmaydi. Ushbu diagnostika belgisi kasallikning bakteriyalarga bog’liqligini aniqlashga yordam beradi. Shuning uchun ECHTning ko’payishi bilan ko’pincha antibiotiklar buyuriladi. Eritrotsitlarning cho’kish tezligi sekinlashgani 1-4 mm / soat ni tashkil qiladi. Bunday reaktsiya qonning ivishi uchun javobgar bo’lgan fibrinogen miqdori pasayganda paydo bo’ladi. Shuningdek, qonning elektrolitlar muvozanatining o’zgarishi natijasida qizil qon hujayralarining manfiy zaryadining ortishi bilan. Yüklə 81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|