Urdu elektron ta'lim tizimi O'zbekcha ‎(uz)‎

10-mavzu: Milliy g‘oyada siyosiy institutlar va mafkuralar xilma xilligi tamoyili.
Siyosiy institutlar va mafkuralar xilma-xilligi tushunchasi, uning masmuni va mohiyati. Milliy g‘oyaning siyosiy institutlar va mafkuralar xilma-xilligi tamoyilligiga asoslanadi. Milliy g‘oya va siyosiy institutlar xilma-xilligi. Siyosiy pluralism mafkuralar xilma-xilligi. Fikrlar xilma-xilligini ta’minlashda mafkuraviy plyuralizmning ah amiyati. Siyosiy partiyalar faolligini oshirish va milliy g‘oyani takomillashtirish.Siyosiy institutlar, yondashuvlar xillma-xilligining jfmiyat rivojiga ta’ siri, uning demaqratik xarakteri. Milliy g‘oya va mafkura yakka xukmronligiga qarshi kurashning konstitutsiyaviy, xuquqiy asoslari.
1. Siyosiy institutlarda va siyosiy jarayonlarda turli xil fikrlarning erkin ifoda qilinishi.
2. O‘zbekistonda ko‘ppartiyaviylik tizimining qaror topishi.
3. Mafkuralar va fikrlar xilma-xilligi shakllanishi.
Bugungi kunda O‘zbekistonda kechayotgan faol demokratik yangilanishlar va mamlakatni modernizatsiyalash jarayonlari siyosiy va iqtisodiy hayot, davlat va jamiyat qurilishining barcha jabhalarini yanada demokratlashtirish va erkinlashtirish, mustaqil sud tizimini mustahkamlash, inson huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish, fuqarolarning siyosiy, iqtisodiy faolligini oshirish, fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishni talab etmoqda. Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyatiga izchil va bosqichma-bosqich o‘tish bu davrning asosiy xususiyatidir.
Ikki palatali parlamentning shakllanishi, Prezident vakolatlarining bir qismini yuqori palata – Senatga o‘tkazilishi, Bosh vazir huquq va vakolatlarining kuchaytirilishi “Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish, mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalar rolini kuchaytirish to‘g‘risida” gi konstitutsiyaviy qonunning qabul qilinishi bilan yanada amaliy tusga kirdi.
Siyosiy partiyalar roli va ahamiyatining kuchayishi hozirgi sharoitda ularning fuqarolar siyosiy va ijtimoiy faolligini oshirish, aholining ayniqsa, saylov jarayonlarida xohish irodasi va fikrini ifodalash, markazda va joylarda davlat hokimiyati organlarini shakllantirishning muhim ta’sir o‘tkazuvchi vositasiga aylanishi orqali kechishini anglatadi. Parlamentdagi ko‘pchilik va parlamentdagi muxolifat maqomini qonuniy tarzda belgilash, siyosiy partiyalar fraksiyalari rahbarlarini qonunchilik palatasi Spikerining o‘rinbosari etib saylash bo‘yicha tashkiliy-huquqiy choralar ko‘rilishi bu yo‘nalishdagi o‘zgarishlarni aniq namoyon qilmoqda.
Siyosiy partiyalarning mamlakat parlamenti faoliyatini tashkil etishda, shuningdek, vakillik va ijro hokimiyati organlarini shakllantirish, ularning faoliyatini nazorat qilishidagi roli va ahamiyatini tubdan kuchaytirilishi, ayniqsa Bosh vazir lavozimiga nomzod bo‘yicha siyosiy partiyalar fraksiyalari bilan maslahatlashish tartibi, uning parlament tomonidan tasdiqlanishining qat’iy belgilangan tartib va mexanizmining joriy etilgani davlat qurilishi sohasida demokratik islohotlarning chuqurlashganligini ko‘rsatadi.
Fuqarolik jamiyatining muhim belgilaridan biri – davlatning siyosiy institutlarda va siyosiy jarayonlarda turli xil fikrlarning erkin ifoda qilinishiga huquqiy asoslar yaratib berish, shuningdek, huquqiy davlat fuqarolari – plyuralistik siyosiy madaniyatga ega bo‘lgan shaxslarni shakllantirishdir. Mamlakatimiz fuqarolik jamiyati tomon odimlar ekan, jamiyatimizda bugun mavjud bo‘lgan xilma-xil fikrlar va g‘oyalar, erkin qarashlar, har qanday toifa va guruhlarning intilish va umidlari, har qanday inson e’tiqodi va dunyoqarashi oshkor, erkin izhor etiladi. Siyosiy partiyalar esa demokratik jarayonning muhim instituti sifatida aholining kengroq qamrovi ifodalayotgan g‘oyalarni mujassam etish, ular atrofida aholini birlashtirishga intiladi. Har bir siyosiy partiya mazkur g‘oyalarni hayotga tadbiq etishda muayyan ijtimoiy tabaqaga tayangani bois, ularning amalga oshirish yo‘llari bir-biridan farq qiladi. SHunga qaramay, turli partiyalar tomonidan ilgari surilayotgan g‘oyalar mazkur jamiyatni jipslashtirish, aholi turmush farovonligini yuksaltirishga yo‘naltirilganligi bilan umumiylik kasb etadi. SHu bois, demokratik jarayonlar faollashgani sari, har bir siyosiy partiya faoliyatida milliy g‘oya targ‘ibotiga talab kuchayaveradi.
1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Konstitutsiyasining II-bob, 12-moddasida: «O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas»[20]-deb belgilandi. O‘zbekistonda ko‘ppartiyaviylik tizimining qaror topishida 1996 yil 25 dekabrda Oliy Majlis qabul qilgan “Siyosiy partiyalar to‘g‘risida”gi qonunning ahamiyati muhim bo‘ldi. Qonun 17 ta moddadan iborat bo‘lib, unda siyosiy partiyalarning demokratik qoidalar asosida faoliyat yuritishlari uchun etakchi va ilg‘or mamlakatlar mezonlari talablaridagi huquqiy asoslar yaratildi. Qonunning 5-moddasiga binoan, “davlat siyosiy partiyalar huquqlari va qonuniy manfaatlari muhofaza etilishini kafolatlaydi, ustavda belgilangan o‘z maqsadlari va vazifalarini bajarishlari uchun ularga teng huquqiy imkoniyatlar yaratib beradi”[21].
Mafkuralar va fikrlar xilma-xilligi shakllanishining qonuniy asoslari bilan bir vaqtda siyosiy partiyalarda o‘z g‘oyalarini targ‘ib etish imkoniyati ham kengaydi. “Siyosiy partiyalar to‘g‘risida”gi qonunning 12-moddasiga binoan boshqa vakolatlar bilan bir qatorda o‘z mafkuralarini targ‘ib va tadbiq etish borasida “Siyosiy partiyalar quyidagi huquqlarga ega:
- o‘z faoliyati to‘g‘risidagi axborotni erkin tarqatish, o‘z g‘oyalari, maqsadlari va qarorlarini targ‘ib qilish:
- saylab qo‘yiladigan davlat organlaridagi o‘z vakillari orqali tegishli qarorlarni tayyorlashda ishtirok etish:...
- partiya faoliyati bilan bog‘liq yig‘ilishlar, konferensiyalar va boshqa tadbirlarni o‘tkazish;
- qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda ommaviy axborot vositalari ta’sis etish va boshqa ommaviy axborot vositalaridan foydalanish;...”[22].
“Siyosiy partiyalar to‘g‘risida”gi Qonunning 1-moddasida “Siyosiy partiya O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining qarashlar, manfaatlar va maqsadlar mushtarakligi asosida tuzilgan, davlat hokimiyati organlarini shakllantirishda jamiyat muayyan qismining siyosiy irodasini ro‘yobga chiqarishga intiluvchi hamda o‘z vakillari orqali davlat va jamoat ishlarini idora etishda qatnashuvchi ko‘ngilli birlashmasidir”[23]-deb ko‘rsatilgan. Qarashlar, manfaatlar va maqsadlar mushtarakligi esa – g‘oya, mafkura demakdir. Demak partiya mafkurasini milliy mafkuraning bir bo‘lagi, tashkil etuvchi qismi sifatida talqin etilsa uning mohiyati chuqurlashadi. Binobarin partiya – kishilarning mafkuraviy birlashmasidir.
Demak siyosiy partiyalar milliy g‘oya targ‘iboti va tadbiqida quyidagi funksiyalarni bajaradi:
· jamoatchilikni g‘oya atrofida birlashtirish va safarbar etish;
· jamoatchilik fikrini tarbiyalash;
· millatning hayotiy manfaatlarini ifodalovchi jamoatchilik fikrini shakllantirish;
· milliy g‘oya va mafkurani boyitish;
· mafkuraviy immunitetni shakllantirish;
· ishlab chiqilayotgan qonunlarga milliy g‘oyani singdirib, uning amaliyotga tadbiqi yuzasidan monitoring olib borish;
· milliy g‘oya va mafkurani takomillashtirish;
· milliy g‘oya va mafkuraning hayotga tadbiqi jarayonidagi to‘siqlarni (tahdidni) oldini olish va bartaraf etish.
Respublikamizda mavjud to‘rtta siyosiy partiya uchun bu kabi faoliyatni olib borish uchun barcha huquqiy sharoitlar mavjud.