Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

9.5.1-cbizma. Tovam ing hayotiylik davri67
67 Л укина.А .В . М аркетинг товаров и услуг:учеб.п особи е. -М .: Ф О РУ М : И Н Ф РА -М , 
2 0 1 7 .-239с
202

---

Mahsulot ishlab chiqarish bosqichi tovami barcha hayotiy davrida 
muhim bosqich b o ‘lib hisoblanadi. Mahsulot ishlab chiqarish qancha 
samarali amalga oshirilsa, ya’ni loyihalashtirilayotgan tovar b o ‘yicha 
bozor talabi va xaridor ehtiyojini firma vaqt b o ‘yicha tezroq hisobga 
olsa, ushbu bosqichda xarajatlar shuncha kam b o ia d i. Firma yangi tovar 
bilan bozorga tezroq chiqadi va zarur foydani oladi.
Kirib kelish bosqichida sotish hajmining g ‘oyat keskin o ‘sishi bilan 
ajralib turadi. Bozor mahsulotni hali qabul qilmagan narxlar nisbatan 
yuqori bo ‘ladi. Savdo yuqori daromadli guruhlarga m o‘ljallanadi. 
Raqobatchilar umuman oz. Shunday qilib, bu davr kapital sarflar davri 
hisoblanadi, sarflar keyinchalik foyda keltirishi mumkin, yoki mahsulot 
ishlab chiqarishdan voz kechiladigan b o ‘lsa, ular to‘liq xarajatlar 
hisobiga o ‘tkaziladi, ya’ni hisobdan o‘chiriladi.
0 ‘sish davrida tovar sotish hajmi o ‘sib boradi - iste’molchilar 
mahsulotni qabul qilgan va unga b o ‘lgan talab ta ’minlangan b o ia d i. Har 
qanday mahsulot bu bosqichga yetib kelmaydi: ko‘plari bozorga kirib 
kelish davridayoq kasodga uchraydi. Bozor sifati yuqori raqobatchi 
mahsulot bilan to lib ketadi. Narxlar tobora arzonlashib boradi.
Yetuklik bosqichi tovar aylanmasini maksimallashtirish, bozomi 
kengayishini davom etishi va absolyut o ‘sishi bilan tavsiflanadi. Ishlab 
chiqarish va tovar taqsimlash tizimida tayyor mahsulot zaxiralari oshib 
boradi. Bozorda intensiv raqobat hukm suradi. Yangi modifikatsiyali 
tovarlarni kiritish ulami assortm ent guruhini kengaytirish hamda xari- 
dorlarga yangi xizmat ko‘rsatish uslublarini kiritish intensiv innovatsiya 
chora-tadbirlari vositalari orqali amalga oshiriladi.
Mahsulotni yetuklik bosqichida marketingni asosiy strategiyalari 
bozomi modifikatsiyalash, tovami modifikatsiyalash va marketing- 
miksni modifikatsiyalash b o iib hisoblanadi. To‘yinish davrida bozor va 
narxlar barqarorlashadi. Sifatsiz va raqobatga bardosh bermaydigan 
mahsulotlar bozordan siqib chiqariladi. Tovar sotish sur’atlari tobora 
pasayadi. To‘yinish davrida firmaning umumiy maqsadi, mahsulotni 
barcha turlari bo‘yicha to iiq sotishni tobora oshirib borishni ta’min- 
lashga qaratiladi.
lnqiroz davrida mahsulotning sotilishi qiyinlashadi, foyda kamaya- 
di, raqiblar maydondan ketadi. Bu bosqich davomida firmaning maqsadi 
«mahsulot tayyorlashni davom ettirishdan iborat» b o ia d i, mahsulotni 
bozorga yetkazib berishni to‘xtatish haqida qat’iy qarorga kelgunga
203

---

qadar undan olish mumkin b o ig a n jam i foydani siqib olish uchun 
shunday qilinadi. Tovaming hayotiylik davri t a ’sir etuvchi omillar:
• tashqi (makromuhit);
• ichki (mikromuhit);
• marketing siyosati.
Talabni tartibga solish bilan siz katta foyda olish uchun yangi 
mahsulot hayotining turli bosqichlarini qisqartirishingiz yoki cho ‘zishin- 
giz mumkin.
Tovami yashash davri konsepsiyasi mahsulot assortimentini rejala- 
shtirishda katta ahamiyatga egadir.
M oddiy va ijtimoiy-madaniy xizmatlar bir birini doimiy ravishda 
to id iru v ch i hisoblanadi. K o‘pchilik holatlarda tovarlarni xarid qilishga 
xizmatlami iste’mol qilish hamroh b o ia d i. M asalan, ommaviy ovqatla- 
nish xizmatlarini iste’mol qilishda, iste’molchi tovar oladi. Ushbu 
tovarga oziq-ovqat mahsulotlari, oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qila- 
digan joy, taomlar va ichimliklami berish bo'yicha xizmatlar, psixologik 
dam olish va hokazolar kiradi.
M aium ki, deyarli hamma narsa mahsulot sifatida harakat qilishi 
mumkin: innovatsion ixtirodan tortib oziq-ovqat mahsulotlarigacha, 
qimmatli m a’lumotlardan san’at asariga qadar. Ammo, mahsulot qanday 
b o iish id an qat’i nazar u har doim m a iu m bir hayot davrini bosib o ‘tadi. 
Xuddi har qanday organizm singari, mahsulot tug ilishdan boshlanadi. 
Yani, bozorga kirish, faol o ‘sish va etuklik davri keladi, shundan so‘ng 
muqarrar ravishda tovarlar bilan to'yinganlik davri boshlanadi. Tabiiyki, 
har bir kompaniya egasi o ‘zining "avlodlari" hayotining faol qismini 
uzaytirishga intiladi va shuning uchun savol tu g ilad i: to‘yinganlik faza- 
sini qanday kechiktirish kerak? Yoki, agar u allaqachon kelgan b o isa , 
qanday qilib mahsulotni qayta jonlantirish va xaridoming unga b o ig a n
qiziqishini qaytarish kerak?
Umuman tovaming hayotiylik davri va uning alohida bosqichlari 
tovam ing o ‘ziga ham o ‘ziga xos bozorga ham b o g iiq . Tovarlaming 
umri turli xil bozorlarda bir xil tovarlam ing hayot davri boshqacha 
b o iis h i mumkin. Tovarlaming yashash davrini uzaytirishning bir necha 
y o ii mavjud b o iib , ularning har birini samaradorligi m a’lum bir 
tovarga qandaydir darajada ta ’sir k o ‘rsatadigan bir qator omillarga 
b o g iiq .