Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

Passiv talabdagi tovarlar 
- xaridorlarga notanish yoki ular xususi- 
da juda kam o ‘ylaydigan tovarlardan tarkib topadi. Ishlatish vaqtiga 
k o‘ra:
• qisqa muddatli foydalanishga oid tovarlar:
180

---

• uzoq muddatli foydalanishga oid tovarlar:
Tovarlar va xizmatlar assortimenti - bu foydalanish b o ‘yicha bir- 
biriga juda o ‘xshash tovarlar (xizmatlar) guruhidir.
Sanoatda ishlatiladigan tovarlar. 
Ular ishlab chiqarish jarayonida 
ishtirok etishi va yangi qiymat yaratish darajasiga qarab quyidagi gu­
ruhlarga b o ‘linadi:
• materiallar va detallar;
• kapital shaklidagi mulk (inshootlar, yordamchi dastgohlar);
• yordamchi materiallar va xizmatlar.
Ular tayyor mahsulotning asosini tashkil etmaydi, uning sifati, 
k o ‘rinishi, xususiyatlarini oshiradi, mahsulotni tayyorlashga xizmat 
qiladi. Xarajat sifatida mahsulot tannarxiga qo‘shiladi. Masalan, yozuv 
qog‘ozi, moylovchi y o g iar, toshko‘mir - yoqilg‘i sifatida, qalamlar, ip, 
podkladka materiallari va h.k.
Tovami iste’mol qilishda tovam ing iste’mol xususiyatidan tashqari 
uning sifati ham muhim ahamiyatga ega.
Tovar sifati - bu tovaming o ‘z funksiyalarini bajarishda k o ‘rinadi 
va u quyidagi parametr bilan xarakterlanadi, ya’ni uzoq muddat xizmat 
k o ‘rsatishi, pishiqligi, foydalanishda soddaligi va boshqalar.
Marketing fani bo‘yicha tovar sifati xaridorlar bergan baho bilan 
oichanadi.
Iste’mol jarayonida tovaming o ‘ziga xos alohida xususiyatlari b o i-
gani kabi, xizmat iste’molida ham bir qancha elementlar mavjud. Har 
qanday servis faoliyati m ijozlaming ehtiyojlarini qondirishga yo‘nalti-
55 М аркетинг: Укув куллан м а / Ф.Т. Базарова. У зб еки стан Республикаси О ли й ва у р та 
м ахсус таълим вазирлиги; -Т .: И ктисод -М олия, 2015.- 424 б
181

---

rilgan. Shu sababli talabni o ‘matish servis sohasi mexanizmini tushunish 
uchun zarur hisoblanadi.
Ehtiyojni qondirish degani - bu biror bir yo‘q narsani bor qilish, 
kerakli narsani berishdir. Lekin, tadqiqotlar shundan dalolat beradiki, 
ehtiyoj qiyin strukturaga egadir. Unda ikki asosiy komponent ajralib 
turadi: obyektiv va subyektiv.
Ehtiyojlardagi obyektivlik - bu insonning tashqi tabiat va ijtimoiy 
m uhit va o ‘z organizmi xususiyatlaridan real bogiiqligidir. Bunday 
talablar uyquga, ovqatga, nafas olishga va boshqa biologik talablarga 
bo iin ad i. Ularsiz hayot mumkin bo‘lmaydi, shuningdek ayrim qiyin 
ijtimoiy talablar. Ehtiyojlardagi subyektivlik - bu subyekt tomonidan 
taqdim etiladi, u tomonidan belgilanadi, unga b o g iiq b o iad i. 
Ehtiyoj lam ing subyektiv komponenti - bu inson tomonidan o ‘zining 
obyektiv muhtojligini anglashidir (to‘g ‘ri yoki illyuziyali). Obyektiv 
muhtojlik va ushbu muhtojlikni subyektiv tushunish o ‘rtasidagi qiyin 
munosabatlar, servis faoliyati uchun juda keng imkoniyatlar yaratadi 
(9.2.2-chizma).
Xizmatlar aynan o ‘sha ehtiyojlami qondirish funksiyasini bajaruv- 
chi xususiyatga ega. Ulami iste’mol jarayonida 4 ta xarakteristika orqali 
farqlash mumkin (9.2.2-chizma).