Sintetik polimerlar ikki usulda polimerlanish va polikondensatlanish reaksiyalari orqali sintez qilinadi.
Sintetik polimerlar ikki usulda polimerlanish va polikondensatlanish reaksiyalari orqali sintez qilinadi.
Polimerlanish reaksiyasi –quyi molekulyar moddalar –monometrlarning o’zaro birikib YMB hosil qilish reaksiyadir. Polimerlanish molekulalararo birikish reaksiyasi bo’lib, bunda polimerdan boshqa qo’shimcha mahsulot hosil bo’lmaydi.
Polimerlanish monometr tarkibidagi qo’shbog’ning uzulishi yoki halqaning ochilishi hisobiga yuqori temperatura, bosim, yorug’lik, katalizator ta’sirida sodir bo’ladi. Polimerlanish reaksiyasining mexanizmi monomerning tabiatiga qarab zanjirli va bosqichli bo’ladi. Bosqichli polimerlanish sekin, zanjirli esa unga nisbatan tez ketadi. Zanjirli polimerlanish o’z navbatida radikal va ionli mexanizmda boradi.
Radikal polimerlanish faol markaz erkin radikallarning hosil bo’lishi bilan boshlanadi.
Erkin radikallar initsiator deb ataladigan moddalar (peroksidlar, azobirikmalar), issiqlik, yorug’lik hamda katalizatorlar ishtirokida hosil bo’ladi. Erkin radikallar o’zida toq elektronli zarracha bo’lib, ular juda beqaror, kimyoviy faoldir. Ulat tezda monometr, masalan, etilen molekulasi bilan reaksiyaga kirishadi. Natijada etilendan toq elektronga ega bo’lgan yangi radikal hosil bo’ladi va shu tariqa polimer zanjiri o’sa borib makromolekulaga aylanadi:
Ionli polimerlanishda faol markaz ion hosil bo’lish bilan boshlanadi va katalizator ishtirokida sodir bo’ladi. Shu sababli ionli polemerlanishni katalitik polimerlanish deb ham ataladi. Bu jarayonda uchrayotgan zanjir uchida kation yoki anion hosil bo’ladi. Ular o’zining musbat yoki manfiy zaryadlarini zanjir bo’ylab uzatishi orqali molekulaning o’sishiga imkoniyat yaratadi. Katalitik polimerlash zanjir uchida katalizatorning qanday ion hosil qilishiga qarab kationli va anionli bo’ladi.
Kationli polimerlanish kuchli kislotalar yoki Lyuis kislotalari (BF3, AlCl3, TiCl4, SnCl4) ishtirokida boradi. Bunday polimerlanishni izobutilen misolida quyidagicha yozish mumkin.
Kationli polimerlanish kuchli kislotalar yoki Lyuis kislotalari (BF3, AlCl3, TiCl4, SnCl4) ishtirokida boradi. Bunday polimerlanishni izobutilen misolida quyidagicha yozish mumkin.
1. Faol markazning hosil bo’lishi:
BF3 + H2O ↔ H+ + BF3OH
CH3
CH2 = C –CH3 + H CH3 –C+
CH3 CH3
2. Zanjirning o’sishi:
CH3 CH3 CH3 CH3
CH3 = C –CH3 = C –CH3 → CH3 –C –CH2 – C+ +nCH2 = C →
CH3 CH3 CH3 CH3
CH3 CH3 CH3
CH3 – C -CH2 –C – -CH2 -C+
CH3 CH3 CH3
Hosil bo’lgan makrokationga BF3OH anionini birikishi yoki makromolekuladan protonning (N+) ajralishi natijasida zanjir uzulishi sodir bo’ladi.
