Ushbu qo’llanma Toshkent axborot texnologiyalari universiteti o’quv -uslubiy kengashi qaroriga binoan chop etilmoqda

BOSHQA BIR DASTUR
//Ushbu dastur ikki butun sonni ko'paytiradi.

# include

int main()
{
int sonA, sonB; //o'zgaruvchi e'lonlari
int summa; //e'lon
cout << "Birinchi sonni kiriting: ";
cin >> sonA; //Birinchi sonni o'qish...
cout << "Ikkinchi sonni kiriting: ";
cin >> sonB; //Ikkinchi sonni o'qish...
summa = sonA * sonB;
cout << summa << endl;
cout << "sonA * sonB = " << sonA * sonB << endl;
return (0);
}
Ekranda:
Birinchi sonni kiriting: 4
Ikkinchi sonni kiriting: 6
24
sonA * sonB = 24
int son A, son B; ifodasi int tipidagi, yani integer butun son) bo'lgan ikkita o'zgaruvchini e'lon declaration) qildik. Agar o'zgaruvchilar tipi bir hilda bo'lsa, yuqoridagi kabi ularni ketma-ket, vergul bilan ayirib yozsak bo'ladi. Keyingi satrda esa int summa; bilan summa nomli o'zgaruvchini e'lon qildik.
cout << "Birinchi sonni kiriting: "; ifodasi bilan ekranga nima qilish kerakligini yozib chiqdik.cin>>son A; amali cin kirish oqimi ob'ekti orqali son A o'zgaruvchisiga klaviaturadan qiymat kiritmoqda. Sonni yozib bo'lgandan so'ng Enter ni bosamiz. Normal sharoitda kirish oqimi klaviaturaga bog'langan. Shu tariqa sonB ga ham qiymat berdik. Keyin esa summa = sonA * sonB; bilan biz ikki o'zgaruvchini ko'paytirib, ko'paytma qiymatini summa ga beryapmiz. Bu yerdagi "=" va "*" operatorlar ikki argumentli operatorlar deyiladi, chunki ular ikkita operand yoki boshqacha qilib aytganda kirish qiymatlari bilan ishlaydi. Operatorlardan oldin va keyin bo'sh joy qoldirsak, o'qishni osonlashtirgan bo'lamiz.
Ekranga javobni chiqarganda, cout ga tayyor natijani (summa) yoki matematik ifodaning o'zini berishimiz mumkin. Ohirgi cout ga bir-necha argumentni berdik.
endl (end line - satrni tugatish) bu oqim manipulyatoridir (stream manipulator). Ba'zi bir sistemalar chiqish oqimiga yo'naltirilgan ma'lumotlarning ma'lum bir miqdori yig'ilguncha ushbu ma'lumotlarni ekranga bosib chiqarmay, buferda saqlashadi. Va o'sha chiqish buferi to'lgandan keyingina ma'lumotlarni ekranga yuborishadi. Buning sababi shuki, ekranga bosish nisbatan vaqt jihattan qimmat amaldir. Agar ma'lumotlar yig'ilib turib, bittada chiqarilsa, dastur ancha tez ishlaydi. Lekin biz yuqoridagi dasturdagi kabi qo'llanuvchi bilan savol-javob qiluvchi programmada yo'l-yo'riqlarimizni berilgan paytning o'zida ekranga bosib chiqarilishini hohlaymiz. Shu sababli biz endl ni ishlatishimiz kerak.
endl ni biz "\n" buyrug'iga tenglashtirishimiz mumkin. Yani endl ni ishlatganimizda, bufer yoki boshqacha qilib aytganda, hotiradagi ma'lumotni vaqtinchalik saqlanish joyidagi ma’lumot ekranga bosib chiqarilgandan so'ng, kursor yangi satr boshiga ko'chadi. Agar biz buferni bo'shatmoqchi-yu, lekin kursorni joyida saqlab qolmoqchi bo'lsak, flash manipulyatorini ishlatishimiz lozim. 
Ifodamizga qaytaylik. cout << "sonA * sonB = " << sonA * sonB << endl; ifodasida chiqish ob'ekti bitta, lekin biz unga uchta narsani yubordik. Buni biz oqimga ma'lumotlarni chiqarishni kaskadlash, zanjirlash yoki konkatenatsiya qilish deb ataymiz. Ayni amalni cin (console in) kirish oqimi uchun ham bajara olamiz.
Hisob-kitoblar chiqish ifodasi ichida ham bajarilishi mumkin, cin << sonA *sonB << endl; bunga misol. Agar bu yo'lni tutganimizda, summa o'zgaruvchisi kerakmas bo'lib qolardi. Ushbu dasturda bizda yangi bo'lgan narsalardan biri bu o'zgaruvchi (variable) tushunchasidir. O'zgaruvchilar kompyuter hotirasidagi joylarga ko'rsatib turishadi. Har bir o'zgaruvchi ism, tip, hotirada egallagan joy kattaligi va qiymatga egadir. O'zgaruvchi ismi katta-kichik harf, son va past tiredan ( _ - underscore) iboratdir. Lekin sondan boshlana olmaydi. C/C++ da katta-kichik harf, yani harflar registri farqlanadi. Misol uchun A1 va a1 farqli ismlardir.


C++ DA ARIFMETIK AMALLAR
Ko'p programmalar ijro davomida arifmetik amallarni bajaradi. C++ dagi amallar quyidagi jadvalda berilgan. Ular ikkita operand bilan ishlatildi. 
C++ dagi amal Arifmetik operator Algebraik ifoda C++ dagi ifodasi:
Qo'shish + h+19 h+19
Ayirish - f-u f-u
Ko'paytirish * sl s*l
Bo'lish / v/d, vöd v/d
Modul olish % k mod 4 k%4
Bularning ba'zi birlarinig hususiyatlarini ko'rib chiqaylik. Butun sonli bo'lishda, yani bo'luvchi ham, bo'linuvchi ham butun son bo'lganda, javob butun son bo'ladi. Javob yahlitlanmaydi, kasr qismi tashlanib yuborilib, butun qismining o'zi qoladi.
Modul operatori (%) butun songa bo'lishdan kelib сhiqadigan qoldiqni beradi. x%y ifodasi x ni y ga bo'lgandan keyin chiqadigan qoldiqni beradi. Demak, 7%4 bizga 3 javobini beradi. % operatori faqat butun sonlar bilan ishlaydi. Vergulli (real) sonlar bilan ishlash uchun "math.h" kutubhonasidagi fmod funksiyasini qo’llash kerak.
C++ da qavslarning ma'nisi huddi algebradagidekdir. Undan tashqari boshqa boshqa algebraik ifodalarning ketma-ketligi ham odatdagidek. Oldin ko'paytirish, bo'lish va modul olish operatorlari ijro ko'radi. Agar bir necha operator ketma-ket kelsa, ular chapdan o'nga qarab ishlanadi. Bu operatorlardan keyin esa qo'shish va ayirish ijro etiladi.
Misol keltiraylik. k = m * 5 + 7 % n / (9 + x);
Birinchi bo'lib m * 5 hisoblanadi. Keyin 7 % n topiladi va qoldiq (9 + x) ga bo'linadi. Chiqqan javob esa m * 5 ning javobiga qo'shiladi. Qisqasini aytsak, amallar matematikadagi kabi. Lekin biz o'qishni osonlashtirish uchun va hato qilish ehtimolini kamaytirish maqsadida qavslarni kengroq ishlatishimiz mumkin. Yuqoridagi misolimiz quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi.
k = ( m * 5 ) + ( ( 7 % n ) / ( 9 + x ) );
MANTIQIY SOLISHTIRISH OPERATORLARI
C++ bir necha solishtirish operatorlariga ega.
Algebraik ifoda C++ dagi operator C++ dagi ifoda Algebraik ma'nosi tenglik guruhi
= == x==y x tengdir y ga
teng emas != x!=y x teng emas y ga