Usim-biol p65

2.3. Foydali hasharotlarni himoya qilish yoilari
Zararkunandalarga qarshi kimyoviy ishlov berishda tabiiy kushanda-lami mumkin qadar himoya qilish maqsadida bir qator ishlar amalga oshiriladi. Bularga zararkunandalar uchun zaharii va ulaming tabiiy kushandalari uchun zararsiz bo`lgan tanlab ta'sir etuvchi (selektiv) kimyoviy preparatlar va ulami qo`Uash muddatlari; qaytarish va shakl-larini (fomialarini) o`zgartirish, zararkunandalami oziqlantirish, juftla-shish, tuxum qo`yish va qishlash uchun to`planadigan yerlami tanlab ishlov berish kiradi. Foydali hasharotlar va kanalaming pestitsidlarga nisbatan bardoshliligi qulay отД hisoblanadi, negaki u zararii bo`-g`imoyoqlilaming avj olishini pasaytirib turadi.
13
Kimyoviy preparatlarga nisbatan chidamlilik (rezistentlik) xususiyatiga ega bo`Igan 360 ga yaqin hasharotlar ma'Ium. Ulardan oz qismigina yirtqichlar va tekinxo`riardan iborat.
Bardoshlilik xususiyati yirtqich kanalarning yetti turida, parda-qanotlilaming ikki turida va koksinellidlarning bitta turida qayd etil-gan. Chilidan keltirilgan fitoseyulus irqiga mansub, karbofosga bar-doshli yirtqich kana 1970-yiIIarda chiqarilgan.
Fransiya janubidan keltirilgan fitoseyulusning boshqa irqi esa antio bilan seleksiya qilinishi natijasida rogor fozalon kabi kimyoviy preparatlarga nisbatan bardoshli ekanligi aniqlangan.
Surxondaryo viloyatida dimetoat bilan antio, efirsulfanat va boshqa insekto akaritsidlar bilan jadal ishlov berish davomida kana-xo`r stetorusning harakatchan fazasi rivojlanishini davom ettirgan.
Zararkunanda yirtqichlar va tekinxo`riarning insektitsidlarga bardoshliligi dala sharoitlarida ham paydo bo`Iishi mumkin. Bu esa sun'iy seleksiya ishlarini yaxshilash hamda o`simliklami himoya qilishning uyg`unlashgan tizitni asosida ish yuritishni talab etadi.
Foydali hasharotlami xona sharoitida sun'iy oziq muhitlarda ko`paytirish uslublari ishlab chiqilgan. Agrotexnik va boshqa tadbiriar yordamida tabiiy kushandalaming urchishi uchun qulayliklar yaratish mumkin. Tuxumxo`riami qo`shimcha xo`jayinlar bilan ta'minlashda butazoriar, o`rmon atrofidagi ekin maydonlari yaxshi natija beradi.
Karam ekilgan maydonlarda gulli o`simliklaming bo`Iishi karam kuyasi, tunlamlar va oqkapalaklar tekinxo`riarining nufuzining ortib borishiga sabab bo`Iadi.
NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Hasharotlarni chetdan keltirish va iqlimlashtirishning ahamiyati.
   
2. 
   Entomofaglami mavsumiy kolonizatsiyalash.
   
3. 
   Hasharot kushandalari tabiatda qanday himoyalanadi?
   

2.4. o`zbekiston sharoitida uchraydigan foydali hasharotlar
Respublikamizda qishloq xo`jaligi ekinlarini turli xil zarar-kunandalardan himoya qilish va ulaming nufuzini kamaytirish borasida bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Ma'Iumki, ko`plab foydali
14
hasharotlardan trixogramma (Т. eupmctidis, Т. pintoi, Т. evanescens, Т bactrianum) turiari — beda, g`o`za tunlamlari, makkajo`xori parvonasi kabi zararkunandalaming tuxumiga qarshi keng ko`Iamda qo`IIanilmoqda. Shuningdek, trixogrammaning juftsiz turi (Г. em-bryophagum) va olma mevaxo`ri {Т. cacoeciayepalliada) olma qurti hamda boshqa barg o`rovchilaming tuxumlarini zarariaydi. Bog`Iarda Adalia bipunctata — ikki nuqtali tugmachaqo`ng`izi (xonqizi); Calvia quatuordecimguttata — kalviya; Adalia decetpunctata — o`n nuqtali adaliya ko`plab uchraydi.
Sabzavot ekinlarida trixogrammaning asosan tugmacha qo`ng`iz-laridan Adonia variegata—o`zganxvchan tugmacha qo`ng`izi, emmu-nuqtali xonqizi, Coccinella sertempunctata — o`n bir nuqtali xonqizi C. undecimpunctata, brakon — Bracon hebetor Sau, oddiy oltin-ko`z — Chrysopa camea, praonlar — Praon abictum Hal. uchraydi.
Texnik ekinlarda ko`plab turdagi tugmacha qo`ng`izlaming vakillari, trixogramma, brakon, oltinko`zlar, nuqtali stetoms— Stethorus punctillum, Apanteles kazak — Apanteles kazak, A. telenga, paragus — Paragus compeditus, Sirfid pashshalari — /. scutellaris, P. compedit us, kanaxo`r trips — Scolothrirs acariphagus, orius qanda-lasi — Orius niger kabi turiari uchraydi. Bedazoriarda va kartoshka ekinlarida orius qandalalari, nabis, tugmacha qo`ng`izlar (xonqizi), reduvidlar, oltinko`zlar va Kolorado qo`ng`izining yirtqichlaridan xilokorus — Chilocorus bivulnerus, Calosoma inguisitor — xushbo`y kalosoma, podiuzus — Podisus maculiventris, perillus — Perillus bioculatus kabi turiari ko`plab uchraydi.
Shuningdek, issiqxonalarda pomidor va bodring ekinlari zarar-kunandalariga qarshi спУжгхуа—Encarsia formosa, fitoseyulus — Phytoseiulus comiger, metaseyulus — Metaseiulus occeidentalis va oltinko`z kabi turiardan foydalaniladi.