Узбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

Cho‘l zonasi 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
Quyi –Amudaryo, 
Qo‘ng‘irot –
Chimboy, 
Beruniy-Turtko‘l, 
Xorazm 
 
2018 
2275 
 
Tez pishar 
O‘rta pishar 
O‘rta pishar 
 
82 
93 
91 
 
0,80 
0,95 
0,90 
2 
Janubiy Qizilqum, 
Navoiy-Malikcho‘l, 
Buxoro,  
Qorako‘l, 
Muborak 
 
2350 
2454 
2685 
3064 
 
O‘rta pishar 
Ingichka tolali tez pishar 
Ingichka tolali 
Kech pishar 
 
96 
100 
110 
125 
 
0,95 
1,00 
1,10 
1,25 
3 
Janubiy Surxon-
daryo, 
Sherobod -Surxon 
 
 
 
 
4 
Markaziy Farg‘ona, 
Bo‘z – Yozyovon, 
Qo‘qon 
 
2375 
2463 
 
Ingichka tolali o‘rta pishar 
Ingichka tolali kech pishar 
 
112 
105 
 
1,10 
1,05 
Tipik bo‘z tuproqlar 

---

 
66 
5 
Chirchiq –Ohongaron 
Yangiyo‘l, 
Ko‘korol-Pskent, 
Chirchiq –Ohongaron 
 
2193 
2193 
2055 
 
tez va o‘rta pishar 
tez va o‘rta pishar 
tez pishar 
 
89 
89 
84 
 
0,90 
0,90 
0,87 
6 
Arovon, 
Andijon-Shaxrixon 
2053 
2261 
Tez pishar ingichka tolali 
84 
109 
0,85
1,10 
Och tusli bo‘z tuproqlar 
7 
Jizzax-Mirzacho‘l, 
Sirdaryo, 
Guliston, 
Janubiy Mirzacho‘l, 
Markaziy Mirzacho‘l 
2325 
 
2345 
2418 
2164 
o‘rta pishar 
 
o‘rta pishar 
o‘rta pishar 
tez pishar 
95 
 
95 
98 
88 
0,95 
 
0,95 
1,00 
0,90 
8 
Zarafshon-Samarqand, 
Oktosh, Jomboy, 
Ishtixon 
 
2272 
2252 
 
tez pishar 
tez pishar 
 
93 
92 
 
0,95 
0,90 
9 
Izboskan-
Uchqurg‘on, 
Sux, 
Farg‘ona-Quva 
2400 
2735 
2422 
tez pishar 
ingichka tolali tez pishar 
o‘rta pishar 
98 
112 
99 
1,00 
1,10 
1,00 
10 
Qarshi-G‘uzor, 
Chiroqchi-Shaxrisabz 
2801  Ingichka tolalai o‘rta pishar 
114 
1,15 
1,15 
11 
Surxondaryo, 
Yuqori Surxon, 
O‘rta Surxon 
3037  Ingichka tolalai kech pishar 
124 
1,25 
 
Sug‘oriladigan  dehqonchilikning  turli  mintaqalarida  iqlimni  baholash  - 
uchun  pishib  yetilish  muddatlariga  ko‘ra  g‘o‘za  navlarining  qaysi  guruhga  mos 
kelishini, shuningdek don yoki silos uchun mo‘ljallanadigan oraliq yoki takroriy 
ekinlarning  mumkin  bo‘lgan  biologik  mahsuldorligini  aniqlash  imkoniyatini  be-
radi. 
Tuproq  unumdorligini  belgilaydigan  majmuaning  hususiyatlari  orasida 
uning  mexanik  tarkibi  ham  muhim  o‘rin  egallaydi.  Yengil  va  o‘rta  qumoqli 
tuproqlar  unumdor  tuproqlar  qatoriga  kiradi.  Ular  ishlov  berishga  qulay,  yaxshi 
suv-fizik  xususiyatlarga  ega.  Mayda  va  yirik  tosh  aralashmalari  sug‘oriladigan 
tuproqlarning sifatini yomonlashtiradi. Shu bilan birga texnik mexanizmlar bilan 
ishlashni 
qiyinlashtiradi 
va 
tuproqning 
suv 
singdirish 
xususiyatlarini 
yomonlashtiradi. Shuning uchun ham tuproq boyishini aniqlash jarayonida xilma-
xil tuproqlarning mexanik tarkibi bo‘yicha pasaytirish koeffitsientlari qo‘llaniladi 
(7-jadval). 
 

---

 
67 
7-jadval 
Tuproqning mexanik tarkibi va toshloqligi bo‘yicha pasaytiruvchi koeffitsientlar 
 
Mexanik tarkibi  Bo‘z tuproqlar mintaqasi 
Cho‘l mintaqasi 
lyoss  Prolyu
vial 
allyuvi
al 
prolyuvial 
Elyu-
viy 
Asosiy tog‘ 
jinslari 
Al-
lyu-
viy 
prolyuvial 
elyu
viy 
Asosiy tog‘ 
jinslari 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
Soz 
0,8 
0,90 
0,85 
0,80 
0,75 
0,70 
0,80  0,75 
0,70  0,85  0,95  0,80  0,70  0,80  0,75  0,70 
Og‘ir qumoq 
0,9 
0,90 
0,85 
0,85 
0,80 
0,75 
0,85  0,80 
0,75  0,90  0,85  0,85  0,80  0,90  0,85  0,75 
O‘rta qumoq 
 
1,0 
0,95 
0,95 
0,90 
0,85 
0,95  0,90 
0,80  0,95  0,95  0,95  0,80  0,95  0,85  0,75 
Yengil 
qumoq 
0,95 
0,95 
1,0 
0,80 
0,85 
0,75 
0,90  0,85 
0,75 
1,0 
1,0  0,95  0,85  0,90  0,85  0,75 
Qumoqli 
0,85 
0,85 
0,85 
0,85 
0,80 
0,75 
0,85  0,80 
0,65  0,95  0,90  0,80  0,70  0,85  0,80  0,70 
Qumli 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
0,90 
- 
- 
- 
0,70  0,60  0,50 
 
                    Izoh: 1- toshsiz – 1,0 
2-siyrak toshli – 0,95 
3-o‘rta toshloqliq – 0,90 
4-yukori ko‘p toshloqlik – 0,85 

---

 
68 
Sug‘oriladigan  dehqonchilik  sharoitida  tuproqlarni  baholashda  uning 
sho‘rlanish  darajasini  va  meliorativ  holatini  hisobga  olish  muhim  ahamiyatga  ega. 
Yerning  sizot  suvlarini  o‘tkazuvchanligi  va  uning  qanday  darajada  sho‘rlanganiga 
qarab, boyitishni  tabaqalashtirish  koeffitsenti 4-  jadvalda  keltirilgan.  Ushbu  jadvalda 
turlicha baholanishi kerak bo‘lgan tuproqlar quydagi guruhlarga ajratiladi: 
1.  Sho‘rlanmagan  va  ikkilamchi  qayta  sho‘rlanishga  uchramagan  yerlar.  Bu 
guruhga sizot suvlari chuchuk bo‘lgan yoki chuqur joylashgan yerlar kiradi; 
2. Sho‘ri batamom yo‘q bo‘lib ketmaydigan yerlar. Bunga sizot suvlari chuqur 
joylashgan, sho‘r bo‘lgan yerlar kiradi; 
3.  Tez  eruvchan  tuzlar  bilan  sho‘rlangan  yerlar.  Bu  guruhga  kiruvchi  yerlar 
sho‘r yerlarning asosiy qismini tashkil etadi. Agar shu sizot suvlari yuza joylashgan 
bo‘lsa va sekin harakat qiluvchi bo‘lsa, bunday yerlar sho‘rlanishda davom etaveradi; 
4.  Karbonat-magniy  tuzlari  bilan  sho‘rlangan,  zich  gips  va  korbonatli  qatlami 
bo‘lgan  yerlar.  Bu  guruhga  kiruvchi  tuproqlar  chuchuk  gidrokorbonatli  sizot  suvlar 
yuza joylashgan tartibda rivojlanib boradi. 
8-jadval 
Sho‘rlanish darajasi hamda suv o‘tkazuvchanlik darajasiga nisbatan tuproq 
bonitetining tabaqalanishi 
T.r 
Tuproqlarning sho‘rlanish 
darajasi 
Bo‘z, taqir 
sur tusli 
qo‘ng‘ir 
tuproqlar, yer 
osti suvlari  
(5 m) 
Bo‘z o‘tlo-
qi va 
o‘tloqi 
taqir 
tuproqlar, 
yer osti 
suvlari (3-
5 m) 
Bo‘z minta-
qasidagi va 
cho‘l zonasi-
dagi o‘tloqi 
bo‘z, o‘tloqi 
tuproqlar, yer 
osti suvlari  
(1,5-3 m) 
Bo‘z minta-
qasidagi va 
cho‘l zo-
nasidagi 
botqoq o‘t-
loqi va  
botqoq 
tuproqlar, 
yer osti 
suvlari 
(0,5-1,5 m) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
Sho‘rlanmagan va qayta 
sho‘r-lanmagan (bo‘z 
tuproqlar mintaqasi) 
a)suv o‘tkazmaydigan va kam 
suv o‘tkazuvchan, soz va 
og‘ir qumoq qatlami qumli 
tuproqlar 
b) suv o‘tkazuvchan tuproqlar 
 
 
 
 
 
 
0,95 
 
1,00 
 
 
 
 
 
 
0,90 
 
1,00 
 
 
 
 
 
 
0,90 
 
1,00 
 
 
 
 
 
 
0,90 
 
1,00 
2