Узбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

2. Tarixiy va madaniy yodgorlik kadastrini yuritish mexanizmi 
 
Davlat  tarixiy  va madaniy yodgorliklar kadastri Uzbekiston Respublikasining 
"Madaniy  meroslarini  ishlatish    va  salash",  Konuni  Uzbekiston  Respublika  Vazirlar 
maxkamasining  1996  yil  17  shorodagi  255  sonli  "Uzbekiston  Respublika  yagona  
davlat kadastrlar sistemasini  tashkil  kilish xakidagi konunni tasdiklash" va 1997 yil 2 
iyundagi  278  sonli    "Uzbekiston    Respublikamizda  davlat  kuchmas  mulk  kadastrini 
yuritish"  xakidagi  karorlari  asosida  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklarni  ratsional  
ishlatish  va saklash maksadida yaratilgan. 
 
Tarixiy  va  madaniy  yodgorliklar  kadastri  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklarning 
xukukiy  xolati  xakidagi,  ularning  sifati  va  sonli    xarakteristkalari,  tarixiy,  tarixiy-
arxitekturali, badiiy arxitekturli, rejalashtirilgan,  konstruktivli, geologik mikyosidagi 
baxosi  va  axamiyati  xakidagi  uzluksiz  yangilanib    turuvchi  ishonchli    ma’lumotlar  
sistemasini    kursatib  beradi  va  shu  ma’lumotlar  bilan  davlat  organlari,  kizikkan 
vazirliklar, tashkilotlar, yuridik va shaxsiy kishilarni ta’minlash uchun muljallangan. 

---

 
127 
 
Davlat  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklar  bulib  kuchmas  tarixiy  yodgorliklar,  
arxeologik,  arxitekturli  va   monumenti asarlar xisoblanadi. 
 
Davlat  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklar  sub’ektiga  -  Uzbekiston  Respublikada 
madaniy  ishlar buyicha vazirlik, shaxar ilmiy  ishlab  chikarish,  madaniy  yodgorliklar 
boshkarmasi, viloyat, rayon, shaxar  inspeksiyalari xamda Korakalpogiston tarixiy va 
madaniy boyliklarini saklash inspeksiyalariga kiradi. 
 
Davlat  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklari  kadastri  asosiy  topshiriklari 
kuyidagicha: 
- tarixiy  va madaniy yodgorliklar kadastri materiallarini saklash va sistemalashtirish 
saralash ruyxati: 
- kadastrli kitoblarni tashkil kilish va kadastrli rejalarni tuzish: 
-  tarixiy-loyixaviy,    rejalashtirilgan,    kompazitsiyaviy    va  byuadiiy  yodgorliklar 
baxosi: 
-  zamonaviylikning 
me’yoridagi  ma’lumotning  saklanishi  doimiy  aniklik 
texnologiyasida.  
 
Davlat    tarixiy    va    madaniy    yodgorliklar  kadastrining  asosiy  kirish  prinsipi 
(usullari) kuyidagicha: 
-  respublikaning    butun    xududida  xamma  (jami)  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklar 
kuchmas mulkini saklab kolish: 
- yagona  metodika va kadastrli informatsiya (ma’lumot) ning kayta ishlatishi: 
- yagona  davlat kadastrlar sistemasini talabnomasini ruyxati: 
- ishonchli ma’lumotlar. 
 
Kayta  ishlangan  kadastrli  ishonchli  ma’lumotlar  uchun    javobgarlik  shaxs  
organini  upolnolochnnыe  konuniyatchilik  javobgarligiga  olib  boradi,    kaysiki  davlat 
tarixiy va madaniy  yodgorliklar kadastriga kirish mumkin. 
 
Davlat  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklar  kadastrini    boshkarish  ishlari  davlat 
budjeti  xisobiga  xamkorlik  kiladi.2.  Davlat    tarixiy    va    madaniy    yodgorliklar 
kadastrining mundarijasi. 
 
Davlat  tarixiy  va  madaniy  yodgorliklar    kadastri    xamma  turdagi  yodgorliklar 
xakidagi  ma’lumotlarni  saklaydi.    Arxeologiya,  arxitektura,  monumenti  san’at, 
respublika  xududidagi  mumkin  bulgan    va  tarixiy  madaniy  baxosini  namoyish 
kiluvchi ma’lumotlar. 
 
Davlat  tarixiy  -  madaniy  yodgorliklar  kadastri  uz  ichiga  jamlaydi:    uz  ichiga 
oladi,    tarixiy  yodgorliklar  va    madaniy  yodgorliklarni  davlat  ruyxatiga  olish,  
ularning xisobi va sifati, iktisodiy baxosi,  narxi,  yer uchastkalariga  bulgan xukukni 
ruyxatga olish. 
 
Tarixiy  va  madaniy  yodgorliklarni  ruyxatga  olish  ma’lumotlarini  kuyidagicha 
tashkil etadi: 
- yodgorliklarni nomlanishi: 
-  yuridik  yoki  jismoniy  shaxslar  nomi-mulkdor,  ishlatuvchi  yoki  ijaraga  oluvchi  va 
uning adresi: 
- yodgorliklarning ruyxat buyicha kaerga tegishligi: 

---

 
128 
- yodgorliklarning kaysi maksadda foydalanishi: 
- kadastr nomeri: 
- yodgorlikning joylashgan xududi: 
- yer uchastkalari,  binolarni davlat ruyxatiga olish xukuki xakida kursatmalar: 
- yer uchastkasidan foydalanishning ruxsat etilgan shakli: 
- muxofaza etiladigan xududlar chegaralari: 
- tipologik tegishligi: 
-  yodgorliklari  tarixi  yoki  yodgorlikning  paydo  bulishi  bilan  boglik  tarixiy 
kursatmalar: 
-  arxeologik  yodgorliklar  uchun:  kim  tomonidan  va  kachon  kidiruv  ishlari  ishlab 
chikilgan (amalga oshirilgan),  kolleksiyalarning saklanadigan joyi: 
-  yodgorlik  tarixi  uchun:  paydo  bulish  tarixi,  vokea  va  shaxs  xakida  kiskacha 
ma’lumot: 
- yodgorlik arxitekturasi va badiiy san’ati uchun: muallif, kuruvchi, zakazchi, kurilish 
tarixi: 
- kayta kurish va ta’mirlash, ilk kurishdan keyin bulgan uzgarishlar: 
- kayta ta’mirlash: 
 
Yodgorlik izoxining mazmuni: 
- arxiologik yodgorliklar uchun:  madaniy katlam xarakteri, zarur topilmalar. 
-  tarixiy    yodgorliklar    uchun:    yodgorlik  xarakteristikasi,  mavjudligi  memorial 
taxtachaning matni va urnatilagn vakti: 
-arxitektura  yodgorliklari  uchun:  planlashtirish  kompozitsion  strukturasi  va 
konstruksiyasini  asosiy  tomonlari,    dekor    fasad  va  intepepining  xarakteri,  rasm 
xaykaltaroshlik, amaliy san’atning mavjudligi, urilish materiali va asosiy gabaridi: 
-momumental  san’at yodgorliklari uchun kompazitsion va kolorit yechimining asosiy 
tomonlari,  matni,  material,  texnika,razmer: 
- yodgorlikning umumjamiyat,  ilmiy - tarixiy va badiiy zarurligiga umumiy baxo: 
- asosiy bibliogradjya, arxiv manbalari va ikongraja material. 
 
Tarixiy va madaniy  yodgorliklarnikadastr  kayd  kilish davlat yer  kadastri va 
davlat bino va  inshootlar  kadastrida  ajratilgan  va biriktirilgan yer  uchastkasi  mavjud 
bulganda    amalga  oshiriladi.  Egalik  kilayotgan  ob’ektning  yer  uchastkasi  burilish 
nuktalari  chegarasining  mejev.    belgilari  yukolsa  ular  ajratilgan  yer    uchastkalari 
materiallari  buyicha  dala  geodezik  ulchovlar  yoki  kartografik    materiallaridan  
foydalanib    tiklanadi.      Bir  vaktda  umumiy    yer  maydoni  shu  joyni  ulchash  yeki 
kartografik materiallar asosida grafoanalitik uslub bilan aniklanadi. 
 
Tarixiy  va  madaniy  yedgorliklarining  soni  ularning  mavjudligi  va  foydalanish 
buyicha utkaziladi. 
 
Yedgorliklarning sifati buyicha xarakteristka xisobot uz ichiga olodi. 
-texnik arxitektura bekor 
-badiy bezak 
 
Texnik kuyidagi klassifikatsiya buyicha baxolonadi. 

---

 
129 
-arxeolog yedgorliklar uchun (yaxshi urta yemon) arxitektura va tarixiy (yodgorliklar 
uchun poydevor,  devor konstruksiyasi, inshoot, pol koplamlari. 
 
Kuriklash sitemasi. 
 -kuruklash toyifasi -xalkaro,davlat 6 joyli yerli yuk 
-kuriklashga  kabul  kilinganligi  tug  mavjudligi  memorial  taxtachaning  matni  va 
urnatilgan vakti. 
 
Madaniy va tarixmiy  yodgorliklarni baxolash ularnidagi foydalanishning effek 
darajasining  aniklashga,  ularni  kelajakdagi  imkoniyatni  analizi  va  isboti,  turistik 
kurgazma  ob’ekti sifatida  kurish uchun  narx belgilashda,  arenda tulovi,  restavratsiya 
xarajatlari, sonservatsiyallash, joriy ta’mirlash, yodgorliklarni ekologik ximoya kilish 
usullarini ishlab chikish, yodgorliklarni kuriklash organlari xodimlarini ragbatlantirish 
uchun amalga oshiriladi. 
 
Tarixiy  va  madaniy  yodgorliklarni  baxolash  ularning  tarixiy  axamiyati, 
arxitektura  badiiy  bezagi,  Uzbekiston  Respublikaning  madaniyat  ishlari  buyicha, 
vazirligi tomonidan tasdiklangan uslubi buyicha  planlashtirish va konstruksiyasining 
aloxida belgilari asosida amalga oshiriladi. 
 
Tarixiy  va  madaniy  yodgorliklarni  davlat  kadastri  asosiy  va  joriy  turlarni  uz 
ichiga oladi, bu kadastr ma’lumotlarni tinmay yangilanib turishni ta’minlaydi. 
Tarixiy  va  madaniy  yodgorliklarining  asosiy  (boshlangichi)  davlat  kadastrini 
kirgazganda  xamma  turdagi  yodgorliklarning  soni  va  urnatilgan  yer  uchastkasi 
chegarasi, kursatilgan xolda boshlangich registratsiyasi amalga oshiriladi. 
Joriy  turida  kadastrga  asosiysidan  keyingi  bulgan  barcha  uzgarishlarining  kayd 
kilinadi.