Узбекистон республикаси олий ва урта
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
6.5. Kanalar (Acarina).
Kanalar urgimchaksimonlar sinfiga mansub bo`lib, unda 6000 turgacha mavjud bo`lgan aloxida otryadni tashkil qiladi. Ulardan kuyichiligi xayvon va o`simlik olami parazitlari sirasiga kiradi.
43
Don mahsulotlari va saqlagichlarda kanalarning bir kancha turlari uchraydi. Ayrim manbalardan olingan ma`lumotlarga ko`ra don mahsulotlarida 30 xilgacha bo`lgan miqdorda kana turlari mavjudligi isbotlangan. Ular dumalok yoki uzunchok shaklli tana tuzilishiga ega bo`lib, uzunlik ulchami 1 mm gacha bulishi mumkin. Kanalarning ba`zi turlarining ulchami 0,25...0,3 mm gacha bo`ladi. Kanalar ikki qismidan iborat: kukrak bilan qushilib ketgan boshi va korni. 6.5.1. Donmahsulotlari kanalari (Tyroglyphidae). Ushbu oilaga mansub bo`lgan kanalardan don massasi va saqlagichlarda don, un va yorma bilan oziqlanadigan kuyidagi kanalar uchraydi: un kanasi, Rodionov kanasi, kora oyokli kana, uzunchok kana, ingichka kana. Un kanasi (Acarus siro yoki Tyroglyphus farinae L.). Kana birinchi marta unda topilgan. Bu kana turli ekin donlarida, yormada, kuruk sabzavotlarda, mevalarda, dorivor o`simliklarda, kuritilgan gusht va boshqa mahsulotlarda keng tarkalgan, ya`ni polifag xasharotdir. Kananing tanasi oval shaklida, rangi ok, bosh qismi va oyoklari pushti rang yoki kungir tusda, tuklari kaltadir. Kana uzunligi 0,35...0,7 mm. Kananing oldingi oyoklari yugon va kayrilgan bo`lib, O`RTAsida ombursimon usimtasi bor. Urgochi va erkak kanalar bir-biridan tana shakli bilan fark qilishadi. Sekin harakatlanadi. Kulay sharoit (20...25 oS harorat va mahsulotning etarlicha namligi) da un kanasining butun rivojlanish tsikli 14...16 kunni tashkil qiladi. Urgochi kana 200 tagacha tuxum kuyadi. Rodionov kanasi (Caloglyphus Rodionovi A. Zachv.). Kananing uzunligi 0,6...1,2 mm. Un kanasidan farkli ularok kananing oldingi oyoklari yugonlashmagan bo`lib, ulardagi ayrim tukchalar yarim oy shaklini namoyon qiladi. Kana kungirrok rangga ega bo`lib, uning gipopusi harakatchan. Don mahsulotlarining namligi 20 % dan kichik bo`lganda yashaydi. Issiklikni yaxshi ko`radi. Namlik va issiklikka talabchanligi uni don mahsulotlarida faol yashab ketishini chegaralab kuyadi. Uzunchok kana (Tyrophagus putrescentia Schrank). Kananing uzunligi 0,3...0,4 mm. Urgochi un kanasiga uxshab ketadi, lekin gavdasining oxiridagi uzun tuxlari bilan undan fark qiladi. Don mahsulotlarining harorati 24...25 oS atrofida bo`lganda ular yaxshi rivojlanadi. Don mahsulotlarida un kanasiga nisbatan kam uchraydi. 6.5.2. Tukdor kanalar (Glycyphagidae). Tashki kurinishi bilan bu kanalar don mahsulotlari kanalariga uxshab ketsa-da, ulardan kukrak va korin qismi orasidagi kundalang arikchaning yukligi bilan fark qiladi. Ushbu oilaga mansub bo`lgan ko`pgina kanalar tanasining kalin tuklar bilan koplanganligi tufayli ularga shu nom berilgan. Tukdor kanalar oilasiga oddiy tukdor kana, sillik kana va kungir kanalar kiradi. 6.5.3. Yirtkich kanalar (Sheyletidae). Don mahsulotlarida mazkur oilaga mansub kanalardan oddiy yirtkich kana (Cheyletus eruditus Schrk.) ko`p uchraydi. Kananing uzunligi 0,5...0,8 mm ni tashkil etadi. Kananing bosh-kukrak va korin qismi yakkol ajralib turadi. Ogiz apparati sukib-suruvchi tipda bo`lib, asosan suyuk ozuka bilan oziqlanishga moslashgan. Kana boshqa kanalar va xashoratlarning konini surib oziqlanadi. Kanalarga xujum kilganda u uzining oyokjag organidan yaxshi foydalanadi. Kananing yashashi uchun harorat 44
20...22 oS bulishi kerak. Yirtkich kanalarning hayot tarziga e`tibor berib, odamlarga foydali deb uylash mumkin. Birok u don mahsulotlari kanalari, tukdor kanalarga nisbatan yomon ko`payadi va ogofat emas. SHuning uchun har ularni tula kira olmaydi. Bundan tashqari ular uzlarining chikindilari, murdalari va tashlangan pustlari bilan don mahsulotlarini ifloslaydi. SHu tufayli ularni foydali deb hisoblay olmaymiz.
Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|