Va ahamiyati

---

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10 
178 
O‘ZBEK TILI FILOLOGIYASIDA TERMINOLOGIYANING ISHLATILISHI 
VA AHAMIYATI 
 
Bekzod Nizomboy o‘g‘li Sobirov 
O‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti 
Nukus filiali assistent o‘qituvchisi 
https://doi.org/10.5281/zenodo.7238518
 
Annotatsiya: Bugungi ushbu maqolada o‘zbek tilining keng targ‘ib qilinishi, 
so‘zlarning ishlatilishi, terminlarning kelib chiqishi hamda terminologiyaning 
ahamiyati haqida fikrlar bayon qilingan. 
Kalit so‘zlar: termin, fikr, fakt, ko‘p til, ommaviy axborot, tushuncha,
arxaizm, budjet. 
Hozirgi vaqtda o‘zbek terminologiyasi har tomonlama shahdam qadamlar bilan 
taraqqiy etmoqda. Ilm, fan va texnika, siyosat, iqtisodiyot va madaniy hayotga doir 
asasiy tushunchalar mutanosib terminologiya tizimi bilan ta’minlangan. Mustaqillik 
yillari mamlakatda turfa ikki tilli, ko‘p tilli hamda izohli lug‘atlar dunyo yuzini 
ko‘rdi. Ayni paytda turli sohaga oid terminologik lug‘atlar tuzish borasida jadal ishlar 
amalga oshirilmoqda, terminlogiyaga oid o‘quv, o‘quv-metodik va ilmiy adabiyot 
nashrdan chiqmoqda. O‘zbek terminologiyasining yanada rivojlanishida ommaviy 
axborot vostalarining o‘rni salmoqli bo‘lmoqda. Hozirgi o‘zbek adabiy tili muayyan 
terminologik tizimi boyishi, to‘ldirilishi va takomillashishining bosh manbasi, boshqa 
tillarda kechayotganidek, shubhasiz, o‘z lug‘at boyligi ekanligi ayni haqiqat. O‘zbek 
terminologiyasining o‘z boyliklari va imkoniyatlari hisobiga taraqqiy etishi ikki yo‘l 
bilan voqelanadi: a) tilda mavjud, tayyor so‘zlardan yangi narsa-predmet va 
tushunchalarni ifodalashda foydalanish: b) o‘zbek adabiy tili so‘z yasash 
imkoniyatlari ishtirokida yangi terminlar yaratish. Yangi terminlarni ro‘yobga 
keltirishda so‘z yasashning morfologik, semantik va sintaktik usullaridan unumli 
istifoda etiladi. Terminlar yaratishda qalqalash usulining ham sezilarli o‘rni bor. 
O‘zbek tili terminologiyasining ulkan ulushini ruscha-baynalmilal fond asosida 
yuzaga chiqqan nomlar tashkil etadi. Boshqa noturkiy tillardan o‘zlashgan terminlar 
o‘zbek xalqi faoliyatning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, sotsial, madaniy, ma’naviy 
jabhalarini qamrab olganligi bilan xarakterlidir. O‘zbekiston Oliy Kengashi 
tomonidan 1989- yilning 21- oktabrida “Davlat tili haqida”gi Qonunning qabul 
qilinishi o‘zbek tili so‘z boyligining asosiy qatlamlaridan hisoblanmish terminologik 
leksikaga yangicha munosabatda bo‘lishni taqozo etdi. Qonunning 7-moddasida 
ta’kidlanganidek, “Davlat o‘zbek tilining boyitilishi va takomillashtirilishini 
ta’minlaydi, shu jumladan, unga hamma e’tirof qilgan ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy-

---