Verska(1 128) 2017 yil p65

250-mashq. 
Nuqtalar o‘rniga zarur yuklamalarni qo‘yib, gaplarni
yozing. Unda berilgan insonlarning ruhiy holatini tushuntiring.
1. So‘finikiga o‘t ketibdi...? – hovlida Xolmo‘minning
shang‘illagan ovozi eshitildi. (Sh. Bo‘tayev) 2. U ba’zan yonida
men o‘tirganimni... unutib, uzoq-uzoq xayol surib qolardi.
(S. Zunnunova) 3. Qarshiligi ko‘rinib turibdi-...! (Abdulla Qah-
hor) 4. Ikromjon yuragi shuv etib ketdi. Uni kimdir... elektr
toki bilan urgandek bo‘ldi. (Said Ahmad) 5. Yurtim, senga
she’r bitdim bu kun, Qiyosingni topmadim... (A. Oripov)
Y u k l a m a l a r: -mi, -ku, go‘yo, aslo, ham.
251-mashq.
 -dir yuklamasi va -dir kesimlik qo‘shimchasi qatnashgan
gaplar toping. Ularning vazifasini tushuntiring.
Savol va topshiriqlar
1. Gumon yuklamasining vazifasi haqida so‘zlab bering.
2. Bu yuklama qaysi qo‘shimchaga o‘xshaydi va qanday farqlanadi?
Misollar yordamida tushuntiring.
3. Inkor yuklamalari qo‘llangan gaplarning kesimi qanday shaklda
bo‘ladi? Misollar bilan tushuntiring.
 
252-mashq.
Uyga vazifa. O‘qing. Yordamchi so‘zlarni aniqlang.
Gapirayotgan gapingizni o‘ylaysizmi? Uning tuzilishi haqida fikrlab
ko‘rganmisiz?
?

---

121
!
So‘z yoki so‘zlar orqali ifoda etiladigan fikr gapdir. Bosh-
qacha aytganda, uni mantiq ipiga tizilgan so‘zlar marjoni deyish
ham mumkin. Bu marjon mazmun yuzakiligi yoki teranligiga
qarab, ko‘zmunchoqlar tizimi yoki bir shoda marvarid ham
bo‘ladi. Shu o‘rinda ta’kidlab o‘tish ham lozimki, eng qadimgi
turkiy so‘zlar qisqa, lo‘nda – bir bo‘g‘inli bo‘lgan: bosh, qosh,
ko‘z, qo‘l, kul, bor, yot, o‘t va hokazo. Boshqacha aytganda,
ajdodlarimiz bir so‘z ila fikrni to‘la ifodalay olganlar va bu
xislat biz, avlodlarga to hanuz meros bo‘lib kelayotir. Masalan,
«kel» degani buyruqdan tashqari, o‘zi tomonga chorlash
ma’nosini ifodalasa, «ket» deganda o‘zidan uzoqlashtirish
ma’nosi bildirilgan.
Xuddi so‘z kabi gapning ham turi va xili, matndagi o‘rniga
qarab ma’nolari ko‘p. («Vatan tuyg‘usi»)