1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

37
Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri
İsrail Türkiyənin hava və quru sahəsindən hərbi təlimlər üçün istifadə edib. 
Türkiyə də öz növbəsində hərbi texnologiya sahəsindəki boşluqlarını İsrail 
vasitəsilə doldurmağa çalışıb. 
Ötən əsrin 90-cı illərində İsrailin adı Cənubi Qafqazdakı qütbləşmələrdə 
Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan  üçlüyü  ilə  birlikdə  hallanmağa 
başlayıb.  İsrail  və  Türkiyə  vaxtaşırı  Azərbaycanın  mövqeyinin  regionda 
möhkəmlənməsi  üçün  əməkdaşlıq  edib.  Hər  iki  dövlətin  Cənubi  Qafqaz 
siyasəti  üst-üstə  düşürdü  və  ABŞ-ın  regiondakı  müttəfiqi  idilər.  İranın 
regionda  yaymaq  istədiyi  rejimə  qarşı  Türkiyə-İsrail  və  Azərbaycanın 
maraqları üst-üstə düşür. 
İsrail-Azərbaycan  münasibətlərinin  inkişafında  Sovet  İttifaqının 
dağılmasından sonra İsrailə köç edən azərbaycanlı yəhudilərin və Türkiyənin 
böyük rolu olub. Azərbaycanın İsrail ilə müstəqillik dövründən sonra yaxın 
əlaqələr qurmasının özünəməxsus səbəbləri aşağıdakılardır:
1.  Müstəqilliyinin  ilk  illərində  bir  tərəfdən  Ermənistanın  işğalına 
məruz  qalan  Azərbaycan  digər  tərəfdən  beynəlxalq  aləmdə  erməni 
diasporunun hədəfinə çevrildi. 1992-ci ildə ABŞ Konqresinin Azərbaycana 
qarşı  “907-ci  düzəliş”i  qəbul  etməsi  erməni  diasporunun  zəfəri  olaraq 
qiymətləndirilə  bilər.  Bu  illərdə  diaspor  fəaliyyəti  inkişaf  etməmiş 
Azərbaycan yəhudi diasporunun imkanlarından istifadə etmək üçün İsrail 
ilə münasibətlərinə əhəmiyyət verdi. 
49
2.  Qarabağ  müharibəsi  illərində  Ermənistan  erməni  diasporu  və 
Rusiyadan  ciddi  silah  dəstəyi  alırdı,  Azərbaycan  isə  hərbi  texnologiya 
sahəsində çatışmazlıqlarını İsrail ilə əməkdaşlıq edərək aradan qaldırmağa 
çalışırdı.
50
 Hərbi sənaye kompleksi yaratma istəyi Azərbaycanı bu sahədə 
inkişaf etmiş İsrail dövləti ilə əməkdaşlığa sövq edir. 
İsrailin də Azərbaycanla yaxşı münasibətlər qurmaq üçün özünəməxsus 
səbəbləri var. İsrail enerji ehtiyatı olmayan və dünya enerji ehtiyatlarının 
65%-nin  çıxarıldığı  Yaxın  Şərq  regionunda  yerləşməsinə  baxmayaraq, 
enerji zəngini Ərəb qonşuları ilə düşmən vəziyyətində olan dövlətdir. İsrail 
təbii  qaz  və  neft  ehtiyacını  Azərbaycandan  təmin  etməyə  çalışır.  İsrail 
Azərbaycan ilə enerji əlaqələrini Türkiyənin Ceyhan limanı və Qara dəniz 
üzərindən qurur. Fələstin məsələsinə görə İslam dünyasında çox mənfi bir 
obrazı yaranan İsrail bu obrazı dəyişdirmək üçün digər müsəlman dövlətləri 
ilə  (Pakistan,  Türkiyə,  Azərbaycan)  yaxın  əlaqələr  qurmaq  istəyir.  Bu 
49   İlya  Bourtman, “İsrael and Azerbaijan`s Furtive Embrace”, Middle East Quarterly, Summer 2006, pp. 
47-57, p. 48. 
50   İlya  Bourtman, göstərilən əsəri, s. 49.

---