1. Parazitologiya fanining maqsadi, vazifalari va rivojlanish tarixi

Sarkomastigoforalar (Sarcomastigophora) tipi.
Sarkomastigoforalar (Sarcomastigophora) tipigа mаnsub hаyvоnlаr sохtа оyoqlаr yoki хivchinlаr yordаmidа hаrаkаtlаnаdi. Ulаr dеngiz, chuchuk suv hаvzаlаri vа nаm tuprоqlаrdа hаyot kеchirаdi.
Shuningdеk, ulаr оrаsidа turli hаyvоnlаr vа оdаm оrgаnizmidа pаrаzitlik qilib, оg‘ir kаsаlliklar kеltirib chiqаrаdigаn turlаri ham anchagina. Bu tipgа 18000 gа yaqin tur kirаdi.
Sаrkоmаstigоfоrаlаr sаrkоdаlilаr vа хivchinlilаr kenja tiplariga bo‘linаdi.
Sarkodalilar (Sarkodina) kenja tipi vakillarining qattiq po‘sti bo‘lmaydi, hujayra sitoplazmasi faqat sitoplazma membranasi bilan tashqi muhitdan ajralib turadi. Qattiq po‘st rivojlanmaganligi uchun sarkodalilar tanasining shakli doimiy emas.
Sitoplazmadan hosil bo‘lib turuvchi о'simtalar yordamida hayvon sekin-asta siljiydi; shuning uchun bunday oyoqlar soxta oyoqlar-psevdopodiylar deb ataladi.
Sarkodalilar kenja tipiga 11000 dan ortiq tur kiradi.
Ko‘pchilik turlari chuchuk suvlarda, dengiz va okeanlarda hamda tuproqda erkin yashaydi. Ayrim turlari parazit hisoblanadi.
Sarkodalilar kenja tipi ildizoyoqlilar, nurlilar, quyoshlilar va akantariyalar kabi sinflarini o‘z ichiga oladi.
Bu sinflardan ildizoyoqlilar sinfi orasida parazitlari uchraydi.
Ildizoyoqlilar (Rhizopoda) sinfi vakillarining soxta oyoqlari xilma-xil va harakatchan bo‘ladi. Sitoplazmasi doimiy, ixtisoslashgan zonalarga bo‘linmagan.
Bu sinf amyobalar, chig‘anoqli ildizoyoqlilar va foraminiferalar turkumlariga bo‘linadi.
Parazit turlari asosan, amyobalar(Amoebina) turkumi orasida uchraydi
Odam va hayvonlarda amyobalar turkumining bir necha turlari parazitlik qiladi. Ular orasida ichburug‘ (dizenteriya) amyobasi (Entomoeba histolytica) odamlarning yo‘g‘on ichagida parazitlik qilib, amyobiaz, ya'ni qonli ichburug‘ bilan og‘rishga sabab bo‘ladi.
Umuman, odam organizmida amyobalarning 5 ta turi uchraydi. Ularning 4 tasi zararsiz hisoblanib, asosan yo‘g‘on va ko‘r ichaklardagi bakteriyalar hisobiga yashaydi.
Dizenteriya amyobasini birinchi marta 1875-yilda rus shifokori A.F. Lesh aniqlagan va bu amyobaning patogenli (zararli) bo‘lishini isbotlagan.
Ichburug‘ amyobasining kattaligi 20-30 mikronga teng.
Ichburug‘ amyobasi juda keng tarqalgan. Yer sharining turli hududlarida amyoba bilan 10 foizdan 30 foizgacha odamlar zararlanishi mumkin.
Lekin amyobiaz bilan kasallanish belgilari asosan issiq tropik va subtropik hududlarda yashovchi xalqlar o‘rtasida uchraydi.
Amyobalar asosan jarohatdan chiqadigan qondagi eritrotsitlar bilan oziqlanadi. Kasallik vaqtida davolanmasa surunkali formaga o‘tadi.
Kasal kishi juda ozib ketishi, ba'zan halok bo‘lishi ham mumkin. Ichburug‘ amyobasi sista orqali tarqaladi.
Parazit amyobalar kasallangan tishlarning kovagi, it, cho‘chqa, ot va boshqa hayvonlar ichagida, asalarilarning malpigi naychalarida ham topilgan.
Odamlarning og‘iz bo‘shlig‘ida parazitlik qiluvchi Entamoeba girgivalis amyoba turini 1849 yilda Moskvalik professor Gross tish karisiga uchragan bemorda topgan.
Xivchinlilar (Mastigophora) kenja tipiga 8000 dan ortiq tur kiradi.
Xivchinlilar tabiatda juda keng tarqalgan, ular har xil muhitda hayot kechiradi va xilma-xil tuzilishga ega bo‘lgan bir hujayrali hayvonlardir.
Hamma xivchinlilarning harakat organoidlari bitta yoki bir nechta xivchinlar hisoblanadi.
Oziqlanish va moddalar almashinuvi xususiyatlariga binoan xivchinlilar kenja tipi 2 ta sinfga bo‘linadi:

• 
  o‘simliksimon xivchinlilar (Phytomastigina)
  
• 
  hayvonsimon xivchinlilar (Zoomastigina).
  

O‘simliksimоn хivchinlilаr (Phytomastigina) sinfi vakillari hujаyrаsidа yashil rаng bеruvchi хrоmаtоfоrаlаr bo‘lаdi. Hаmmа yashil хivchinlilаr yashil o‘simliklаr singаri yorug‘dа kаrbоnаt аngidrid gаzi, suv vа bоshqа minеrаl mоddаlаrdаn оrgаnik mоddаlаr sintеzlаydi, ya’ni fоtоsintеz оrqаli аvtоtrоf оziqlаnаdi.
O‘simliksimоn хivchinlilаrga yashil evglеnа, vоlvоks va boshqa turlar kirib, ular erkin holda yashaydi.