5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

Panel 2: Bitkilerle Tedavide Güncel Araştırmalar – 1 
Yeni İlaç Geliştirme Çalışmalarında Tıbbi Bitkiler 
Doç. Dr. Şebnem Harput 
Eski İlaçlar, Yeni Uygulama Alanları
Dr. Eren Akçiçek
Aromaterapinin Fitoterapide Yeri
Prof. Dr. Ulvi Zeybek

---

---

45
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
YENİ İLAÇ GELİŞTİRME ÇALIŞMALARINDA 
TIBBİ BİTKİLER
Doç. Dr. Şebnem Harput
Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Farmakognozi Anabilim Dalı
Doğal kaynakların tedavi edici veya zehirleyici amaçla kullanımı insanlık tarihiyle 
başlar. Doğal tedavi ediciler, doğal zehirler ve kokular ilaca giden yolun ilk adımları-
dır. Yüzyıllarca mineraller, bitkiler ve hayvansal ürünler tedavide başvurulan ilk kay-
naklar olmuştur. Doğal kaynakların hastalıkların tedavisinde kullanılmasıyla ilgili en 
eski kayıtlar Çin, Hint ve Kuzey Afrika medeniyetlerinden kalan yazılı kaynakla-
ra dayanır. 19. yüzyılda tıbbi bitkilerin aktif maddelerinin izolasyonunun başlama-
sı ve Fransız bilimadamları Caventou ve Pelletier’in kınakına ağacı kabuklarından 
kinin elde etmesi ilaç araştırmalarında dönüm noktası olmuştur. Bu buluşlar tabia-
tın yeni ilaç kaynağı olarak görülmesine yol açmıştır. 2. Dünya Savaşına kadar yük-
sek bitkilerden çok sayıda madde izole edilmiş ve büyük çoğunluğu klinik kullanı-
ma sunulmuştur. Bunların arasında 
Cinchona officinalis 
L.
 
(Kınakına ağacı) kabukla-
rından elde edilen kinin, 
Papaver somniferum 
L.’den (Haşhaş) elde edilen morfin ve 
kodein, 
Digitalis 
sp. (Yüksükotu)
 
yapraklarından digoksin, 
Solanaceae
familyası bit-
kilerinden 
Atropa belladonna 
L.
 
(Güzel avratotu)
 
yaprak ve kabuklarından elde edi-
len atropin ve hiyosin yer almaktadır; bu maddeler günümüzde de klinik olarak yay-
gın kullanılan maddelerdir. 2. Dünya Savaşından sonra dünyada antibiyotik döne-
mi başlamış ve 
Penicillium 
sp., 
Cephalosporium 
sp. ve 
Streptomyces 
sp. türlerinden bir 
seri antibakteriyel etkili bileşik izole edilmiştir; bu bileşikler günümüzdeki antibiyo-
tiklerin temelleridir. Savaş sonrasında az sayıda doğal bileşik ortaya çıkarılmış, bilim 
adamları daha çok sentetik ilaç hammaddelerine yönelmişlerdir. Multidisipliner ça-
lışmalar neticesinde oldukça etkili birçok sentetik ilaç klinik kullanıma sunulmuş-
tur. Günümüzde de kimyasal sentez yoluyla ilaç geliştirme çalışmaları hızla devam 
etmektedir. Sentetik ilaçların ilaç endüstrisinde önemli payı olsa bile, doğal ilaç et-
ken maddeleri ve bileşiklerden üretilen ilaçlar günümüzde kullanılan ilaçların nere-
deyse %50’sini oluşturur.
1981-2006 arasında geliştirilen ilaçların %32’si doğal ya da yarı sentetiktir, ayrıca 
yeni geliştirilen ilaçların %17’si de doğal ürünlerin kromoforları esas alınarak gelişti-
rilen ilaçlardır. Yeni ilaçların neredeyse yarısının doğal kaynakları esas alması ilaç ge-

---

46
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
liştirme çalışmalarını hızla doğaya yönlendirmektedir. Doğal kaynaklardan elde edi-
len ilaç hammaddeleri ve ilgili bileşikler arasında antibakteriyel, antikanser, antiko-
agülan, antiparazitik ve immunosupresan ajanlar tedavide kullanımda ilk sırada yer 
alır. ABD’de reçete edilen 150 ilaçtan 84’ü doğal bileşik veya türevidir. Bu ilaçlar ağır-
lıkla antialerjik ve solunum yolları ilaçları, analjezikler, kardiyovasküler ilaçlar ve an-
tiinfektif ajanlardır. Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar arasında da doğal kaynaklı 
ilaçların payı oldukça büyüktür. Başta taxan grubu paclitaxel, docetaxel ve kampto-
tesin türevi irinotekan ve topotekan olmak üzere dünyada satılan antikanser ilaçların 
yaklaşık üçte biri doğal kaynaklı bileşiklerden oluşur; bu ilaçların 2002 yılında pazar 
payı 3 milyar dolar olmuştur.