6- mavzu. Iste’molchi tanlovi nazariyasi reja: Iste’molchi tanlovi, naflik funksiyasi. Befarklik egri chizigi

Byudjet chizigi. Befarklik egri chiziklari bir ne’mat bilan ikkinchi ne’matni almashtirish mumkinligini kursatadi, xolos. Lekin, ular iste’molchi uchun kaysi tovarlar majmugasi kuprok naflirokligini kursata olmaydi. Bunday masalani byudjet chizigi yordamida echish mumkin. Byudjet chegarasi tovarlar narxiga va iste’molchining daromadiga asoslanadi va u mavjud pul mablaglarida kanday iste’mol tovarlar majmuasini sotib olish mumkinligini kursatadi. Byudjet chegarasini ikkita ne’mat misolida kuradigan bulsak, agar iste’molchi daromadi bulsa, va lar birinchi va ikkinchi ne’matlar mikdori, va lar mos ravishda, birinchi va ikkinchi ne’matlarning narxlari bulsa, byudjet chegarasi berilgan daromad xamda va narxlarda iste’molchi tomonidan sotib olinishi mumkin bulgan, birinchi va ikkinchi ne’matlarning barcha kombinatsiyalarini ifodalaydi. Byudjet chegarasini kuyidagicha yozish mumkin:
,
va bu tengsizlik tovarlarga sarflanadigan xarajatlar yigindisi, iste’molchi daromadidan oshmasligini bildiradi. va larning manfiy bulmaslik ( va ) shartini kiritsak, u xolda biz iste’molchining tovarlarni sotib olishi mumkin
bulgan soxasini (30-rasmda shtrixlangan kism) aniklagan bulamiz:

8-rasm. Iste’molchining tanlov soxasi.

Byudjet chegarasi tenglamasi grafikda chizigini beradi, bu chizikga byudjet chizigi deyiladi.
Byudjet chizigi kuyidagi tartibda aniklanadi va tenglamasini kuyidagicha yozamiz:
,
bu erda - - byudjet chizigining burchak koeffitsienti, u byudjet chizigining ukiga nisbatan yotikligini ifodalovchi kattalik (grafikda ). Byudjet chegarasi tenglamasida bulganda, buladi va bu xolda barcha daromad ne’matga sarflanadi (grafikda nukta bulib, uning koordinatalari va u mikdorda sotib olinadi).
Endi desak, , bu xolda barcha daromad ne’matni sotib olishga sarflanadi va u mikdorda sotib olinadi (grafikda nukta). Demak, byudjet chizigi koordinatalar ukini va nuktalarda kesib utadi. Byudjet chizigidagi nuktalarda daromad tulik sarflanadi. SHtrixlangan soxadagi nuktalarda (masalan, nuktada) daromad tulik sarflanmaydi. Agar tanlov nuktasi byudjet chizigidan unu tomonda yotsa ( nukta) daromad ushbu nuktaga tugri keladigan ne’matlar kombinatsiyasini sotib olishga etmaydi.
Byudjet chizigining manfiy yotikligi, absolyut kiymati buyicha tovarlar nisbati ga teng (bu kattalik bulib, yoki ).