Ali təhsil ocaqları iş dünyasının ehtiyacını qarşılaya bilmirlər

MƏLUMAT  MÜBADİLƏSİNİN  DAHA  ETİBARLI 

 QORUNMASI  ÜÇÜN  YENİ  ÜSUL 

---

31

331 İyul  2014

Ezamiyyətlərin  məqsədi  Vatikan  Arxivlərində 

Azərbaycana  aid  tarixi  sənədlərin  aşkar  edilməsi  və 

ilkin araşdırmaya cəlb olunması idi. 

Heydər  Əliyev  Fondunun  və  Azərbaycan 

Mədəniyyət  Nazirliyinin  tapşırığı  ilə  aparılmış 

araşdırmalar zamanı Vatikan Məxfi Arxivlərində 700-

dən çox sənəd araşdırılıb və Azərbaycan tarixinə aid 85 

sənəd aşkar olunub. Bu sənədlər italyan, latın, yunan, 

fransız,  ərəb,  fars,  türk,  monqol,  erməni  və  sair 

dillərdədir.  Tədqiqatlar  nəticəsində  aşkar  edilmiş 

sənədlər  X-XX  əsrləri,  yəni  Azərbaycan  tarixinin 

minillik dövrünü əhatə edir. Aşkar edilmiş sənədlərin 

arasında orta əsr Azərbaycan hökmdarlarının (Elxani, 

Səfəvi,  Əfşar,  Qacar  və  s.)  Roma  Papaları  ilə  məxfi 

yazışmalarını  əks  etdirən  məktublar  vardır.  Başqa 

sənədlər Vatikan kilsəsinin Azərbaycanda apardığı dini 

fəaliyyət və təbliğatla bağlıdır.

Vatikan  Apostol  Kitabxanasında  da  araşdırmalar 

aparılıb.  Orada  400-dən  çox  qədim  əlyazma  əsəri 

tədqiqata  cəlb  olunub.  Bunun  nəticəsində,  həmin 

kitabxanada orta əsr Azərbaycan müəlliflərinə məxsus 

68  qədim  əlyazma  əsəri  və  çoxlu  sayda  xəritə  aşkar 

edilmisdir.  Bunlar  Azərbaycan  (türk),  fars,  ərəb 

dillərində  olan  orta  əsr  əlyazma  kitablarıdır.  Onların 

arasında  məşhur  Azərbaycan  müəlliflərinin  (Nizami, 

Füzuli,  Nəsimi,  Şəbüstəri,  Sührəvərdi  və  b.)  eyni 

zamanda indiyədək adı bizə məlum olmayan orta əsr 

müəlliflərinin 11 əsəri vardır. 

 Vatikana son ezamiyyət müddətində (2013-2014) 

Azərbaycan  tarixinə  aid  orta  əsr  Avropa  və  Şərq 

xəritələri aşkar edilib. XV-XVIII əsrləri əhatə edən bu 

coğrafi  xəritələrin  əhəmiyyəti  ondan  ibarətdir  ki, 

həmin  xəritələr  qədimdə  və  orta  əsrlər  zamanı 

“Azərbaycan” adlı ölkənin mövcudluğunu təsdiq edir, 

“Azərbaycan”,  “Qarabağ”,  “Midiya”,  “Şirvan”  və 

“Arran” kimi coğrafi ərazilərin sərhədlərini müəyyən 

edir.  Burada  erməni  alimlərinin  uydurmalarına 

rəğmən,  Bakı,  Şamaxı,  Gəncə,  Təbriz,  Qəbələ, 

Qarabağ, İrəvan və Qars şəhərinə qədər uzanan ərazi 

Azərbaycan torpaqları kimi göstərilir. Bəzi xəritələrdə 

Xəzər Dənizi “Bakı Dənizi” kimi qeyd olunur. 

2013-2014 illərdə Vatikan Apostol Kitabxanasında 

araşdırmalar  davam  etdirilib.  Bu  zaman  anadilli 

(türkdilli)  əsərlərin  tədqiqinə  xüsusi  fikir  verilib.  İlk 

dəfə  olaraq  100-dən  çox  bu  vaxta  qədər  qeydə 

alınmamış və təsvir olunmamış türkdilli, o cümlədən 

azərbaycandilli orta əsr  əlyazması aşkar olunmuşdur, 

onlar ilkin tədqiqat və təsvir edilib.

Aşkar  olunmuş  əlyazmaların  arasında  nəzm  və 

nəsr  əsərləri,  Azərbaycan  tarixini  işıqlandıran, 

Eldəgizlər,  Ağqoyunlular,  Qaraqoyunlular,  Səfəvilər 

və sair Azərbaycan dövlətlərinin tarixindən xəbər verən 

əlyazmalar  vardır.  Aşkar  olunmuş  əlyazmaların 

kataloqunun  hazırlanması  üzrə  Vatikan  Apostol 

Kitabxanası ilə əməkdaşlıq qurulub və kataloqlar üçün 

məlumat  toplanıb.  Hazırda  iki  kataloq  üzərində  iş 

davam  etdirilir:    Vatikan  Apostol  kitabxanasının 

Azərbaycan Əlyazmaları Kataloqu və Vatikan Apostol 

kitabxanasında  aşkar  edilmiş  ye ni  türkdilli 

əlyazmaların kataloqu. 

Tədqiqatlar  zamanı  aşkar  edilmiş  Azərbaycan 

əlyazmalarının rəqəmləşdirilməsini təmin etmək üçün 

bu əlyazmaların siyahısı tərtib edilərək, Heydər Əliyev 

Fonduna və Vatikan Apostol Kitabxanasının müdiriy-

yətinə təqdim edilib. Əlyazmaların yüksək keyfiyyətli 

rəqəmsal surətlərinin hazırlanması onların gələcək nə-

sillər üçün qorunub saxlanması üçün daha böyük zəma-

nət verir. Heydər Əliyev Fondunun tapşırığı ilə Azər-

baycan əlyazmalarının yüksək keyfiyyətli rəqəmsal su-

rətləri artıq Vatikan tərəfindən hazırlanıb.

Aşkar  olunmuş  Azərbaycan  əlyazmalarının 

Vatikan tərəfindən bərpa olunması üçün Heydər Əliyev 

Fondu tərəfindən danışıqlar aparılıb, razılıq əldə edilib, 

maliyyə  vəsaiti  ayrılıb  və  əlyazmalar  artıq  bərpa 

olunub.

 

Lent.az 

12.06.2014 

Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı, tarix üzrə elmlər doktoru Fərid Urxan oğlu 

Ələkbərlinin Vatikanın Məxfi Arxivinə və Apostol Kitabxanasına uzunmüddətli 

ezamiyyətləri (2011-2014) başa çatıb