AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naz
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 21.2. İnvestisiyanın planla şdırılması prinsipl əri v ə göst əricil əri
- 21.3. İnvestisiyanın maliyy əl əşdirilm əsi m ənb əl əri
|
XXI FƏSİL. İNVESTİSİYANIN PLANLAŞDIRILMASI 21.1. İnvestisiyanın iqtisadi mahiyyəti və təsnifatı “İnvestisiya” – xarici mənşəli söz olub tərcümədə gəlirin və sosial effektin alınması məqsədilə hər hansı müəssisəyə, sosial-iqtisadi proqrama, layihəyə uzunmüddətli kapital qoyuluşudur. İ qtisadi ədəbiyyatlarda investisiya anlayışı barədə müxtəlif fikirlərə rast gəlinir. Onların içərisində ən geniş yayılan və tez-tez istifadə olunan tərif belədir. İnvestisiya gəlir əldə etmək məqsədilə iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinə, müəssisələrə, sahibkarlıq layihələrinə, sosial-iqtisadi proqramla- ra pul vəsaitinin və digər kapitalın uzunmüddətli qoyuluşudur. “İnvestisiya fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanu- nunda göstərilir ki, investisiya – gəlir (mənfəət) və ya sosial səmərə əldə etmək məqsədilə sahibkarlıq və digər fəaliyyət növləri obyektlərinə qoyulan maliyyə vəsaitindən, habelə maddi və intellektual sərvətlərdən ibarətdir. Belə vəsaitlər və sərvətlər aşağıdakılardan ibarətdir: −
pul vəsaiti, məqsədli bank əmanətləri, kreditlər, paylar, səhmlər və digər qiymətli kağızlar; −
maddi sərvətlər); −
müvafiq qaydada rəsmiləşdirilmiş elmi-təcrübi və digər intel- lektual sərvətlər; −
(“nou-hau”). Ə sas fondların yaradılmasına və təkrar istehsalına, habelə maddi isteh- salın digər formada inkişafına investisiya yatırımları kapital qoyuluşları şə klində həyata keçirilir. İ nvestorların investisiya qoyuluşu və onun həyata keçirilməsi ilə əla- qədar bütün hərəkətlərinin məcmusu investisiya fəaliyyəti adlanır. İnves- tisiya fəaliyyətinin növləri aşağıdakılardır: −
−
dövlət investisiya fəaliyyəti; −
xarici investisiya fəaliyyəti; −
birgə investisiya fəaliyyəti. İ nvestisiya fəaliyyətinə investisiya – inşaat prosesləri daxildir. Bunsuz ə sas fondlarının təkrar istehsalı (yeni obyektlərin tikilməsi, müəssisələrin texniki silahlanması, genişləndirilməsi, istehsal güclərinin artırılması) qeyri- mümkündür. Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 310
Kapital qoyuluşu – əsas kapitala (əsas fondlara) yönəldilən real in- vestisiyadır. Başqa sözlə, yeni obyektlərin inşasına, mövcud müəssisələrin genişləndirilməsinə, yenidən qurulmasına və texniki silahlanmasına, maşın və avadanlıqların alınmasına, layihə-axtarış işlərinə çəkilən xərclərdir. İ qtisadi məzmununa görə kapital qoyuluşu ictimai məhsulun (yığım fondunun) əsas fondların təkrar istehsalına yönəldilən hissəsidir. Formasına görə kapital qoyuluşu pul vəsaitləri şəklində çıxış edir, hansı ki, əsaslı ti- kintiyə, əsas fondların tərkibinə daxil olan avadanlıqların və digər əmək va- sitələrinin alınmasına sərf olunur. Beləliklə, kapital qoyuluşu xalq təsərrüfatının inkişafı və əhalinin so- sial tələbatının ödənilməsi üçün nəzərdə tutulan əsas fondların yaradılması və təzələnməsi ilə əlaqədar ictimai zəruri xərclərin məcmusudur. Ə sas fondların təkrar istehsalı formalarına görə kapital qoyuluşu təsnifləşdirilir: −
yeni tikintiyə; −
mövcud müəssisələrin genişləndirilməsinə; −
texniki silahlanmaya və yenidənqurmaya. Texnoloji əlamətlərinə görə kapital qoyuluşu bölünür: −
−
maşın və avadanlıqların alınmasına; −
sair kapital işlərinə və xərclərə. İ nvestisiyanın uçotu, təhlili və effektivliyinin yüksəldilməsi məqsədilə onun elmi cəhətdən əsaslandırılmış təsnifatı vacibdir. İ nvestisiya məqsədlərinə görə iki kateqoriyaya ayrılır: 1. Əsas fondların yaradılması və təkrar istehsalını təmin edən kapital ə mələgətirən investisiya. Elmi ədəbiyyatlarda və praktikada bu investisiya kapital qoyuluşu formasında real investisiya kimi işlədilir. 2. Portfel investisiya – qiymətli kağızlara (səhmlərə, istiqrazlara və s.) və maliyyə aktivlərinə qoyulan kapitaldır.
əsas fondların təkrar istehsalı və iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində müəssisələri inkişaf etdirmək məqsədilə qoyulmuş pul vəsaitidir. Real investisiya başlıca olaraq uzunmüddətli kapital qoyuluşudur. Real investisiyanın tərkibinə əsas fondlara investisiya (əsas kapital), torpaq sahəsinin alınmasına xərclər, qeyri-material aktivlərə və dövriyyə vəsaitləri ehtiyatlarının artırılmasına qoyulan investisiya daxildir.
– faktiki səhmlərə, istiqrazlara, vekselə və digər qiymətli kağızlara qoyulan kapitaldır. Qiymətli kağızlar əslində kapitalın kağız dublikatını ifadə edir (praktiki olaraq fiktiv kapitaldır). Fiktiv kapitalın yaranması kommersiya və istehsal fəaliyyətinin genişlənməsi nəticəsində böyük həcmdə kredit resurslarının cəlb edilməsinə
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 311
tələbatın artması ilə əlaqədardır. Fiktiv kapital tarixən borc qiymətli ka- ğ ızların alınması əsasında inkişaf etməyə başlamışdır, kağız özü kredit sənə- di formasını alır və onun faiz, yaxud dividend şəklində müəyyən gəlir əldə etmək hüququ qazanır. Fiktiv kapitalın əsas funksiyası istehsalın təşkili və genişləndirilməsi üçün pul vəsaitlərini səfərbərliyə almaqdır. İ stənilən müəssisə vaxtaşırı istehsal güclərinin və maddi-texniki baza- nın təzələnməsinə ehtiyac duyur. Əsas kapitalın yaradılmasına, genişlən- dirilməsinə, yenidən qurulmasına və texniki cəhətdən silahlanmasına çəkilən xərclər bununla əlaqədardır. Bu isə bazardakı dəyişikliklərin obyektiv və subyektiv səbəblərindən irəli gəlir. Aydındır ki, müəssisə bu dəyişikliklərə istehsalın həcmini artırmaq, yeni məhsul növlərini mənimsəmək və inves- tisiya qoymaq vasitəsilə reaksiya verir. Müəssisənin xarici dəyişikliklərə reaksiyavermə dərəcəsi müxtəlifdir. Bazarda reallaşdırılan məhsulun həc- mini saxlamağa ehtiyac olduğu halda əsas fondların köhnəlmiş hissəsinə kapital qoyuluşu ağrısız keçir. Çünki tələb olunan məhsula vəsait qoyulu- ş unun riski minimumdur. Əsas fəaliyyətin genişləndirilməsinə investisiya qoymaq və ya istehsal fəaliyyətinin yeni istiqamətlərinə kapital qoymaq haqqında məsələlər çətinliklə həll olunur. Belə ki, bu halda bir sıra yeni amilləri –bazarda əmtəənin satılma şəraitini, əlavə maddi, əmək və maliyyə resurslarının mövcudluğunu, yeni bazarların mənimsənilməsi imkanlarını və s. nəzərə almaq lazım gəlir. Elə olan təqdirdə gələcək fəaliyyətin inkişaf isti- qamətləri və investisiya qoyuluşunu planlaşdırmaq zərurəti meydana çıxır. Ə sas kapitala qoyulan investisiyadan əlavə vəsait dövriyyə kapitalına (real investisiyalar) və müxtəlif maliyyə alətlərinə (məsələn, səhmlərə, istiqrazlara, qiymətli kağızların törəmələrinə) yatırılmaqla da həyata keçirilə bilər. Buna görə də investisiyalar kapital qoyuluşundan daha geniş anla- yışdır, deməli, onları eyniləşdirmək yanlış fikirdir. İ nvestisiyalar sərt rəqabət mübarizəsində (həm daxili, həm də xarici bazarlarda)müəssisənin fəaliyyət göstərməsinə və bir addım irəli getməsinə kömək edir, öz məhsullarının qiymətlərini daha çevik tənzimləmək imkanı yaradır və s. Çəkilən xərclərin özünüödəməsi layihələrinin reallaşdırılması və iri layihələrdən gəlir əldə olunması prosesləri uzun illər çəkir. Ona görə də inkişaf tempini artırmaq, iqtisadiyyatı canlandırmaq və dinamik inkişaf etdirmək vacibdir. Əgər aşağıda sadalananlar üçün vəsait tapılmasa, onda gələcəkdə müəssisənin normal işini və sabit maliyyə vəziyyətini təmin et- mək imkanı əldən çıxa bilər: −
−
ə sas vəsaitlərin müntəzəm surətdə təzələnməsi; −
istehsalın texniki səviyyəsinin kəskin yüksəldilməsi; −
prioritet sahələrdə məhsulun keyfiyyətinin və rəqabətqabiliyyə- tinin artırılması; Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 312
−
təbiəti mühafizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi; −
qiymətli kağızlar və müəssisənin digər aktivlərinə vəsait qoyu- luşu üzrə fəaliyyətin aktivləşdirilməsi. Beləliklə, investisiya ən mühüm iqtisadi kateqoriyadır, bütün səviyyə- lərdə və sadə və geniş təkraristehsal proseslərində, struktur dəyişikliklə- rində, gəlirin maksimallaşdırılması və bu əsasda bir çox sosial problemlərin həllində son dərəcə əhəmiyyətli rol oynayır. İ nvestisiyalar müxtəlif əlamətlərə (meyarlara) görə təsnifləşdirilir: 1. Kapitalın yatırılma obyektlərinə görə. Yeni yaradılan müəssisələrə, mövcud əsas fondların yenidən- qurulmasına, genişləndirilməsinə və texniki silahlanmasına qoyulan real in- vestisiyalar. Onlar öz növbəsində başlanğıc investisiyalar (netto-inves- tisiyalar) və ekstensiv investisiyalar (reinvestisiyalar) ola bilər. Gəlir əldə etmək məqsədilə, müxtəlif maliyyə alətlərinə, xüsusilə qiymətli kağızlara kapital qoyuluşu maliyyə investisiyaları hesab edilir. 2. İnvestisiya layihələrində iştirakının xarakterinə görə. Birbaşa investisiyalar. İnvestorlar investisiya qoyulan obyektlərin se- çilməsində və kapital qoyuluşunda birbaşa iştirak edirlər. Adətən birbaşa investisiyalar bilavasitə müəssisənin nizamnamə fonduna kapital qoymaq yolu ilə həyata keçirilir. Dolayısı investisiyalar – investorun başqa şəxslərin (maliyyə vasitəçilərinin) vasitəsilə kapital qoymasıdır. 3. İnvestisiya qoyma dövrünə görə. Qısamüddətli investisiyalar – bir ilə qədər dövrə kapital qoyuluşudur. Müəssisələrə qısamüddətli investisiya qoyuluşunun əsasını qısamüddətli maliyyə qoyuluşu təşkil edir. Uzunmüddətli investisiyalar – bir ildən çox dövrə kapital qoyuluşudur. Müəssisələrə uzunmüddətli investisiya qoyuluşunun əsas forması təkrar istehsala vəsait kapital qoyuluşudur. 4. Mülkiyyət formasına görə. Xüsusi investisiyalar – fiziki və hüquqi şəxslərin qeyri-dövlət sek- toruna kapital qoyuluşu ilə xarakterizə olunur. Dövlət investisiyaları – dövlət müəssisələrinin kapital qoyuluşudur, həmçinin dövlətin və qeyri-büdcə fondlarının vəsaitləridir. 5. Regional mənsubiyyətinə görə. Milli (daxili) investisiyalar –ölkələrin rezidentləri tərəfindən onun ə razisində obyektlərə kapital qoyuluşu ilə xarakterizə olunur. Xarici investisiyalar – ölkənin investisiya obyektlərinə rezident olmayanların kapital qoyuluşudur. Ölkə müəssisələrinə investisiya qoyuluşunun əsasını real investisiya təşkil edir. Müəssisələrin əksəriyyətinə belə investisiya qoyuluşu müasir şə raitdə onların investisiya fəaliyyətinin yeganə istiqamətidir ki, bu da Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 313
müəssisələrin investisiya fəaliyyəti sistemində real investisiyaların idarə edilməsinin rolunu əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Biznes layihələrinin məqsədlərini nəzərə alaraq real investisiyaları (kapital əmələ gətirən) aşağıdakı qruplara ayırmaq olar: −
sas kapitala investisiya qoyuluşu; −
ə saslı təmir xərcləri; −
investisiyalar; −
qeyri-maddi aktivlərə (patentlər, lisenziyalar, proqram məhsul- ları, elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işləmələri və s.) investisiyalar; −
İ nvestisiyalardan effektiv istifadə edilməsi onların strukturundan əhə- miyyətli dərəcədə asılıdır. İnvestisiyaların strukturu dedikdə onların növlərə görə tərkibi, istifadə istiqamətləri və ümumi investisiya qoyuluşunda onların payı başa düşülür. İ nvestisiya qoyuluşunun ümumi həcmində ən çox payı real (kapital ə mələgətirən) investisiyaya (80%-ə yaxın) düşür. Kapital əmələgətirən investisiyaların strukturunda əsas yeri əsas ka- pitala investisiya qoyuluşu tutur. Onun tərkibinə yeni obyektlərin tikilmə- sinə və mövcud müəssisələrinin yenidən qurulmasına, genişləndirilməsinə və texniki silahlanmasına çəkilən xərclər daxildir.
Hər bir müəssisə, firma və şirkət mülkiyyət formasından asılı olma- yaraq sahibkarlıq fəaliyyətinə başlamazdan öncə maliyyə xərclərini və son nəticəni müəyyənləşdirməklə tədbirlər planı işləyib hazırlayır. İqtisadiyyatın bütün sferalarında, müəssisələrdə əsaslı tikintinin həyata keçirilməsi kapital qoyuluşunu planlaşdırmadan qeyri-mümkündür. Kapital qoyuluşunun planlaşdırılması gələcək dövrdə əsas fondların təkrar istehsalı üzrə kapital qoyuluşunun proqnozu və plan hesablamaları sistemidir. Əsas fondların təkrar istehsalı üçün kapital qoyuluşu planı bu prosesin mühüm tərəflərini əhatə edir, maliyyələşdirmə mənbələri ilə onun vəhdətliyini və proporsionallığını təmin edir. Kapital qoyuluşunun planlaşdırılmasının əsas vəzifəsi istehsal güc- lərini və əsas fondları artırmaqdan, kapital qoyuluşundan effektiv istifadə etməkdən ibarətdir. Bu vəzifəni yerinə yetirmək üçün kapital qoyuluşunun planlaşdırılması bir sıra prinsiplər əsasında həyata keçirilir. Bu prinsiplər aşağıdakılardır: −
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 314
−
kapital qoyuluşunun həcminin maliyyələşdirmə mənbələri ilə balanslaşdırılması; −
planlaşdırmanın stabilliyi; −
planlaşdırmanın fasiləsizliyi; −
planlaşdırmanın elmiliyi. Kapital qoyuluşu planı əsaslı tikintinin son məqsədi: istehsal güc- lərinin işə düşməsi, əsas fondların və digər obyektlərin istismara buraxıl- ması ilə bilavasitə əlaqədardır. Bu əlaqə kapital qoyuluşu planında aşağıdakı göstəricilərin köməyilə müəyyən edilir: −
istehsal güclərinin işə düşməsi, o cümlədən mövcud müəssi- sələrin genişləndirilməsi və yeni obyektlərin tikilməsi planı; −
sas fondların istismara buraxılması; −
kapital qoyuluşunun həcmi; −
kapital qoyuluşuna daxil olan müəssisə və obyektlərin siyahısı. İ stehsal güclərinin və əsas fondların işə düşməsi planı kapital qoyulu- ş unun həcmini planlaşdırmaq üçün əsas sayılır. Kapital qoyuluşunun həcmi işə düşməsi nəzərdə tutulan istehsal güclərinin vahidinə xüsusi kapital qoyuluşu normativi və əsas fondlarından istifadənin səmərəlilik normativi ə sasında müəyyənləşdirilir. Xüsusi kapital qoyuluşu normativi sahələr üzrə yeni obyektlərin tikilməsi üçün, mövcud müəssisələrin yenidənqurulması və texniki silahlanması üçün ayrıca hesablanır.
İ nvestisiyanın maliyyələşdirilməsi mənbələri aşağıdakılardan ibarətdir: −
müəssisənin öz vəsaitləri (amortizasiya ayırmaları, çıxdaş olmuş ə mlakın reallaşdırılmasında əldə olunan vəsait, daxili aktivlərin səfərbərliyi, bölüşdürülməmiş gəlir və digər pul yığımları); −
borc vəsaitləri (bankların krediti, maliyyə-investisiya strukturla- rının borcları, müəssisənin qiymətli kağızlarının emissiyasının yerləşdiril- məsindən əldə olunan vəsait, kredit verənlərə olan borclar); −
mərkəzləşdirilmiş resurslar (büdcədən ayrılmış qaytarılmayan məbləğ və güzəştli dövlət investisiya kreditləri); −
sisənin səhmlərinin satın alınması, xarici bankların və beynəlxalq təşki- latların kreditləri və ayrı-ayrı vətəndaşların vəsaitləri). İ nnovasiya fəaliyyəti həmişə qeyri-müəyyən şəraitlərdə həyata ke- çirilir, buna görə də çox variantlara malikdir. İnvestisiyanın planlaşdırılması prosesində onun nəzərdə tutulan həcmi haqqında məsələnin həlli daha ə həmiyyətlidir. Aydındır ki, investor risk dərəcəsi aşağı olan layihələrə daha çox maliyyə vəsaiti ayırmağa meyilli olacaq, nəinki yüksək risk dərəcəsi Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 315
olan layihələrə. ayrılan vəsaitin miqdarı haqqında qərar qəbul edərkən in- vestisiya həcmi və risk dərəcəsi göstəricilərindən başqa digər göstəricilər də nəzərdən keçirilir. Bəllidir ki, bir layihənin müxtəlif cəlbedici göstəricilərlə nəzərdən keçirilməsi variantları çox ola bilər. Ancaq müəssisə investisiya qoymaq üçün məhdud maliyyə vəsaitlərinə malikdir, buna görə də əlavə maliyyələşdirmə mənbələri axtarıb tapmaq lazımdır. İ nvestisiyaların maliyyələşdirilməsi mənbələri – investisiya resursları kimi istifadə oluna biləcək pul vəsaitləridir. İ nvestisiyaların maliyyələşdirilməsi metodları – investisiya prosesini maliyyələşdirmək məqsədilə investisiya resurslarının cəlbedilmə mexaniz- midir. Elmi ədəbiyyatlarda investisiyaların maliyyələşdirilməsinin aşağıdakı metodları göstərilir: özünü maliyyələşdirmə; səhmlərin emissiyası; kredit maliyyələşdirilməsi; lizinq; qarışıq maliyyələşdirmə; layihə maliyyələş- dirməsi. Özünümaliyyələşdirmə, bir qayda olaraq, kiçik investisiya layihələ- rində istifadə olunur. Bu metodun əsasında son dərəcə öz (daxili) mənbələ- rindən (təmiz gəlirlər, amortizasiya ayırmaları və təsərrüfatdaxili ehtiyatlar) maliyyələşdirmə durur. İnvestisiyaların maliyyələşdirilməsi mənbələri kimi istehsalın inkişafına istiqamətlənmiş xalis gəlirin miqdarı bir çox amillərdən asılıdır: reallaşdırılan məhsulun həcmi, məhsul vahidinin reallaşdırılma qiyməti, məhsul vahidinin maya dəyəri, gəlirlərin vergi tarifləri, gəlirlərin istehlaka və inkişafa bölünməsi siyasəti. Amortizasiya ayırmaları müəssisə- nin özünümaliyyələşdirmə qabiliyyətinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Müəs- sisədə onların miqdarı əsas fondların ilkin və ya bərpa qiymətindən, əsas is- tehsal fondlarının (ƏİF) aktiv hissəsinin payından, ƏİF-nin yaş struk- turundan asılıdır. Müəssisənin özünümaliyyələşdirmə qabiliyyəti amorti- zasiya ayırmalarının əlavə olunma üsullarından bilavasitə asılıdır. Kredit maliyyələşdirməsi aşağıdakı formalarda həyata keçirilə bilər: kredit, istiqraz borcları, əhalidən borc vəsaitlərinin cəlb olunması (istehlak kooperasiyasının yaradılması üçün). Kredit dedikdə, qaytarılmaq və adətən faiz ödəmək şərti ilə pul və ya mal formasında borclar başa düşülür. Uzunmüddətli kreditlərin rəsmiləşdirilməsi, verilməsi və ödənilməsi (bir ildən çox müddətə) qaydaları bank ilə və borc götürənlər arasında bağlanmış müqavilə ilə tənzimlənir. Veriləcək kreditin məbləği, onun istifadə edilmə müddəti və qaydası, faiz dərəcəsi və kredit üzrə digər ödəmələr, öhdəliklərin təmin olunması formaları (əmlakın girovu, zəmanəti və s.) krediti mü- qavilədə nəzərdə tutulur. Uzunmüddətli kreditin qaytarılması müddətini müəyyənləşdirərkən bank çəkilən xərcləri borclunun təmiz gəliri hesabına ödənməsini, müəssi- sənin ödəməqabiliyyətini, kredit riskinin səviyyəsini, kredit resurslarının dövriyyəsinin sürətləndirmə imkanlarını nəzərə alır. Borc götürən uzun- müddətli borc almaq üçün özünün ödəməqabiliyyətini xarakterizə edən
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 316
aşağıdakı sənədləri təqdim edir: axırıncı hesabat tarixinə mühasibat balansı; gəlirlər və zərərlər haqqında hesabat; texniki-iqtisadi əsaslandırma və biznes-plan. İ nvestisiyaların maliyyələşdirilməsi formalarından biri də istiqraz borclarıdır ki, bu da istiqrazların emissiyasına əsasən kənardan (xaricdən) götürülür. İstiqraz qiymətli kağızdır və onun sahibinin təyin edilmiş vaxtda bu qiymətli kağızın üzərində göstərilən nominal qiymətini təsbit olunmuş faizlə və ya faizsiz (diskont istiqraz) geri almaq hüququ vardır. İ nvestisiyaların səhmdar maliyyələşdirməsindən, adətən investisiya fəaliyyətinin sahə və ya regional diversifikasiyası zamanı irimiqyaslı inves- tisiyaların reallaşdırılmasında istifadə edilir. İri investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinin bu metodunun tətbiqi onunla izah edilir ki, emis- siyanın aparılması ilə əlaqədar xərclər böyük həcmdə cəlb edilmiş vəsait- lərlə örtülür. Bu metod çərçivəsində investisiya resurslarının cəlb edilməsi adi səhmlərin əlavə emissiyası vasitəsilə həyata keçirilir. Bu metodun tətbiq edilməsinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, əlavə emissiya haqqında qərarın qəbulu əvvəlki səhmdarların nizamnamə kapitalındakı proporsional iştirak payının dəyişilməsinə və əvvəlki səhmdarların gəlirlərinin azalmasına səbəb ola bilər. Bu adi səhmlərin emissiyasının nizamnamə kapitalının artmasına səbəb olması ilə əlaqədar baş verir ki, bu da öz növbəsində səhmdarların sayını çoxalda və hər səhmə düşən dividendi azalda bilər. Səhmlərin yeni emissiyası, adətən investorlar tərəfindən neqativ siqnal kimi qiymətləndirilir və şirkətin səhmlərinin kursuna mənfi təsir göstərir. Eyni zamanda, in- vestisiyanın maliyyələşdirilməsi metodu kimi səhmdar maliyyələşdiril- məsinin də bir sıra üstünlükləri vardır: − böyük həcmdə emissiya zamanı cəlb edilmiş vəsaitlərin qiyməti aşağı olur; − cəlb edilmiş vəsaitlərdən istifadə olunmasına görə ödəmələr məc- buri deyil, səhmdar cəmiyyətinin maliyyə vəziyyətindən asılı olaraq həyata keçirilir; − cəlb edilmiş investisiya vəsaitlərindən istifadə olunmasına məh- dudiyyət qoyulmur. Qarışıq maliyyələşdirmə metodu – bir neçə maliyyələşdirmə metod- larından eyni vaxtda istifadə olunmasını nəzərdə tutur. Məsələn, səhmdar maliyyələşdirilməsi ilə yanaşı kredit maliyyələşdirilməsindən də istifadə edilə bilər. Qarışıq maliyyələşdirmə zamanı səhmdar cəmiyyətinə məxsus paya nəzarət etmək lazımdır. İ nvestisiyaların maliyyələşdirilməsi layihə maliyyələşdirilməsi metodu ilə həyata keçirilə bilər və onu sadəcə investisiya layihəsinin maliyyələş- dirilməsi kimi xarakterizə etmək lazımdır. Bu zaman layihə özünün borc öhdəliklərini yerinə yetirməyə xidmət edir.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 317
Layihə maliyyələşdirilməsi metodunun səciyyəvi xüsusiyyəti risklərin idarə olunması, risklərin layihə iştirakçıları arasında bölüşdürülməsi, xərclərin və gəlirlərin qiymətləndirilməsidir. Layihə maliyyələşdirilməsinə, həmçinin reqresin müəyyən olunması ilə maliyyələşdirmə də deyilir. (reqres – verilmiş borc məbləğinin qaytarılması haqqında tələbnamədir). Layihə maliyyələşdirməsinin üç forması vardır: −
borc götürəndən heç bir zəmanət və ya girov qoymaq istəmir, layihənin reallaşdırılması ilə bağlı bütün riskləri öz üzərinə götürür; −
üçün belə maliyyələşdirmə formasının dəyəri kifayət qədər yüksəkdir, çünki kredit verən yüksək risk dərəcəsi üçün müvafiq kompensasiya almağa ümid edir; −
məhdud reqres hüququ ilə maliyyələşdirmə. Bu maliyyələşdirmə formasında bütün risklər layihə iştirakçıları arasında bölüşdürülür və hər bir iştirakçı öz üzərinə konkret kommersiya öhdəlikləri götürür. Lizinq icarə forması olmaqla əsas fondların maliyyələşdirilməsinin ən ə lverişli metodudur. Lizinq investisiya maliyyələşdirilməsinin ən mütərəqqi formalarından biridir. Onun əsasən iki forması geniş yayılıb: maliyyə və operativ lizinq. Maliyyə lizinqi – öz fəaliyyəti dövründə avadanlığın amortizasiyasının tam dəyərini və ya onun çox hissəsini, həmçinin icarə verənin gəlirini örtən məbləğin ödənməsini nəzərdə tutan razılaşmadır. Bu razılaşmanın fəaliyyət müddəti qurtardıqda icarəçi obyekti icarə verənə qaytara, bu avadanlığın yenidən icarəyə götürülməsi haqqında razılaşma imzalaya və qalıq dəyəri üzrə lizinq obyektini ala bilər.
– müddəti amortizasiya dövründən qısa olan razılaş- madır. Razılaşmanın fəaliyyət müddəti başa çatdıqdan sonra müqavilə pred- meti sahibinə qaytarıla bilər və ya yenidən icarəyə verilə bilər. İ qtisadi nöqteyi-nəzərindən lizinqin avadanlıq almaq üçün verilən kreditlə oxşarlığı vardır. Real aktivləri kreditlə alarkən alıcı borcu ödəmək üçün müəyyən edilmiş vaxtda ödəmələri aparır, bu zaman real aktiv satıcısı kreditin qaytarılmasını təmin etmək üçün borc tam qaytarılana qədər kredit verilən obyektin mülkiyyət hüququnu özündə saxlayır. Lizinq çərçivəsində investisiyanın maliyyələşdirilməsi mənbələri aşağıdakılar ola bilər: −
verən tərəfindən bank krediti hesabına alınıbsa; −
lizinq verənin öz vəsaiti – əgər lizinq müqaviləsi üzrə verilən ə mlak lizinq verənin öz vəsaiti hesabına alınıbsa; Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 318
−
bank krediti və lizinq verənin xüsusi vəsaiti – əgər müqavilə predmeti hər iki mənbədən istifadə etməklə əldə olunubsa; −
lizinq alanın xüsusi vəsaiti – əgər söhbət qaytarılmış lizinqdən gedirsə. İ carə müddəti sona çatdıqda təsərrüfatçı subyekt (icarəçi) əsas fondları lizinq şirkətinə qaytara bilər, ya güzəştli şərtlərlə müqavilənin müddətini uzada bilər, ya da onu qalıq qiyməti ilə ala bilər.
Lizinq zamanı icarəçi lizinq şirkətinə icarə haqqı ödəmir, əmlakın tam qiymə-tini möhlətlə, hissə-hissə ödəyir. Lizinq əməliyyatlarını həyata keçirərkən lizinq (icarə) ödəmələrinin məbləğinin müəyyənləşdirilməsi çox mürəkkəb məsələdir. Lizinq ödəmələrinin tərkibinə aşağıdakı əsas elementlər daxildir: −
−
sövdələşməni həyata keçirmək üçün lizinq verən tərəfindən cəlb olunmuş resurslara görə ödəmə; −
lizinq verənin riskini və gəlirini nəzərə almaqla hesablanmış lizinq faizi.
Kredit verən (bank və ya maliyyə strukturu) Avadanlıq təchizatçısı Lizinq verən Sığorta ş irkəti Lizinq alan
Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|