Backup of Uz Qabigi

§10.5. Günəşin günlük parallaksının təyini
Günəş Yerdən xeyli uzaq olduğundan və Günəş şüaları-nın müşahidə aparılan cihazların optikasını qızdırması ilə öl-çü xətalarının böyük olduğundan § 10.4 -də verdiyimiz üsul Günəşin parallaksını birbaşa təyin etməyə imkan vermir. Ona görə Günəşin parallaksı dolayı yolla təyin olunur.

Uzun illər Günəşin parallaksı Marsın böyük qarşıdurma-

I T


q


M

£яАиУ /0.5. Günəşin günlüh parallahsının təyininə dair

si zamanı təyin olunmuşdur. Böyük qarşıdurmada Marsm qarşıdurma konfiqurasiyası onun orbitinin perihelisinə təsa-düf etdiyindən Mars Yerə ən yaxın olur və onun parallaksını ölçmək asan olur.

Şəkil 10.5-də Marsın böyük qarşıdurması zamanı Günə-şin, Yerin və Marsın vəziyyəti göstərilmişdir. Şəkildə G -Gü-nəş, Т -Yer, M -Mars, p© -Günəşin günlük üfüqi parallaksı,

R© -Yerin ekvatorial radiusu, p_M -Marsın günlük üfüqi paral-

laksı, a© -Yer orbitinin böyük yarımoxu (Yerlə Günəş arasın-

dakı orta məsafə), r_M -Marsın geosentrik məsafəsi, q_M- Marsın

periheli məsafəsi və a_M -Mars orbitinin böyük yarımoxudur.

Şəkildən Yerin radiusunu, Günəşin və Marsın günlük paral-laksına görə aşağıdakı kimi təyin etmək olar:

R©=a© sin p© , (10.20)

Burada eM -Mars orbitinin eksentrisitetidir. Marsın pa-

Aydındır ki, (10.20) və (10.21)-in sağ tərəflərinin bərabər-liyindən yaza bilərik ki:
Я® =^rM^sinP_M =(<\_M-bJsinp_M -Kfl-fJ-a_ffl 'sinp_M. (10.21)

rallaksı p_M və orbitinin eksentrisiteti e_m müşahidədən təyin

olunur, a_M/a© nisbəti isə Keplerin üçüncü qanunundan təyin

oluna bilər. Beləliklə, Günəşin günlük parallaksı dolayı yolla, yəni Marsın parallaksına görə təyin olunur.

Sonralar aydın olmuşdur ki, 1898-ci ildə kəşf olunan ki-çik planet (asteroid) Erot böyük qarşıdurmada Yerə Marsdan 2.5 dəfə yaxın olur. Ona görə Günəşin parallaksını Erota gö-rə təyin etmək daha əlverişlidir. Günəşin Erota görə parallak-sı bir neçə dəfə təyin olunmuşdur.

1976-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqının XVI qu-rultayında Günəşin parallaksı

p©=8".791448

qəbul edilmişdir. Bu da Günəşlə Yer arasındakı məsafənin, yəni 1 astronomik vahidin

1 a.v.=149 597 870 km

olmasına uyğun gəlir.