Backup of Uz Qabigi
Göy bııdaqları Yer btıdaqlan
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Torpaq Metal Su
- Cədvəl 4.5. Tsiklik çin təqvimi
- V FƏSİL GÖY CİSİMLƏRİNİN KOORDİNATLÄRINI TƏHRİF EDƏN HADİSƏLƏR
- § 5.1. Atmosfer refraksiyası
- Göy cisimlərindən gələn işıq şüalarının Yer atmosfe-rində sınması nəticəsində onların həqiqi yerinin təhrif olunması hadisəsinə atmosfer refraksiyası və ya astro nomik refraksiya deyilir.
- Göy cisimlərinin həqiqi ОМ və görünən ОМ istiqa-mətləri arasındakı bucağa refraksiya bucağı deyilir. § 5.2. Atmosfer refraksiyasının üfüqi koordinatlara təsiri
- Şəkil 5.1. Atmosfer refraksiyası
- § 5.3. Atmosfer refraksiyasının ekvatorial koordinatlara təsiri
- Şdkil 5.2. Atmosfer refraksiyasımn göy
| Göy bııdaqları Yer btıdaqlan
|
I |
П |
Ш |
IV | |||||||
|
V | |||||||||||
|
Ağac |
Od |
Torpaq |
Metal |
Su | |||||||
|
|
siçan |
|
|
13 |
|
25 |
|
37 |
|
49 |
|
|
|
inək |
|
|
|
14 |
|
26 |
|
38 |
|
50 |
|
Ш |
pələng |
51 |
|
|
|
15 |
|
27 |
|
39 |
|
|
IV |
dovşan |
|
52 |
|
|
|
16 |
|
28 |
|
40 |
|
|
ojdaha |
41 |
|
53 |
|
|
|
17 |
|
29 |
|
|
VI |
ilan |
|
42 |
|
54 |
|
|
|
18 |
|
30 |
|
VII |
at |
31 |
|
43 |
|
55 |
|
|
|
19 |
|
|
VIII |
qoyun |
|
32 |
|
44 |
|
56 |
|
|
|
20 |
|
IX |
meymnn |
21 |
|
33 |
|
45 |
|
57 |
|
|
|
|
|
toyuq |
|
22 |
|
34 |
|
46 |
|
58 |
|
10 |
|
XI |
it |
|
|
23 |
|
35 |
|
47 |
|
59 |
|
|
XII |
donıız |
|
12 |
|
24 |
|
36 |
|
48 |
|
60 |
Cədvəl 4.5.
Tsiklik çin təqvimi
Məsələn 1984-cü ilin dövrü təqvimdə hansı ilə uyğun gəl-diyini tapaq. 1984-ü 60-a böldükdə qalıq 4 alınır. Ondan 3 çıx-saq 1 qalır. Deməli, 1984-cü il dövrün 1-ci ilidir.
Birinci tsiklin birinci ili və ya dövrü eranın başlanğıcı ola-raq bizim eradan əvvəl 2637-ci il götürülüb. Bu əfsanəvi hökmdar Xuan Di-nin hakimiyyətə başladığı ildir.
Asanlıqla hesablamaq olar ki, 1983-cü il 77-ci dövrün axırıncı ilidir. 1984-cü ildən 78-ci dövr başlanır. 2003-cü il 78-ci dövrün 20-ci ilidir.
V FƏSİL
GÖY CİSİMLƏRİNİN KOORDİNATLÄRINI TƏHRİF EDƏN HADİSƏLƏR
Göy cisimlərinin müşahidələrdən alınmış koordinatlan onların həqiqi koordinatları deyil. Həqiqi koordinat lar bəzi hadisələr nəticəsində təhrif olu nur. Göy cisimlərinin göy sferində həqi-qi yerini təyin etmək üçün bu hadisələ-rin təsiri nəzərə alınmalıdır. Bu fəsildə göy cisimlərinin koordinatldarını təhrif edən hadisələr və onlarla bağlı bəzi mə-sələlərlə tanış olacağıq.
§ 5.1. Atmosfer refraksiyası
Məlum olduğu kimi, Yer kürə si hava океаш, başqa sözlə atmosferlə əhatə olunmuşdur. Yer səthindən uzaqlaşdıqca at-mosferin sıxlığı azaldığından onun sındırma əmsalı da azalır. Ona görə göy cisimlərindən gələn işıq şüaları Yer atmosferin-dən keçir və Yerə çatana qədər atmosferdə dəfələrlə sınır. Mü-şahidəçi göy cismini Yer səthinə çatan son işıq şüası istiqamə-tində gördüyündən o bu göy cismini həqiqi yerində yox, baş-qa bir yerdə müşahidə edəcəkdir.
Göy cisimlərindən gələn işıq şüalarının Yer atmosfe-rində sınması nəticəsində onların həqiqi yerinin təhrif olunması hadisəsinə atmosfer refraksiyası və ya astro nomik refraksiya deyilir.
İşıq şüaları sıxlığı az olan mühitdən sıxlığı çox olan mü-hitə keçdikdə sınaraq, sınma nöqtəsində səthə çəkilmiş nor-mala yaxınlaşır. Yer səthinə yaxınlaşdıqca atmosferin sıxlığı artdığından, göy cisimlərindən gələn şüalar həmişə eyni tərəfə sınacaqlar.
Sadəlik üçün fərz edək ki, şəkil 5.1 -də göstərildiyi kimi Yer atmosferi sındırma əmsalları n1, n2, nn və sıxlıqları uy-
ğun olaraq p'1, p'2, p'n olan müstəvi paralel qatlardan iba-
rətdir. Aydındır ki,
p'ı> p'2> Р'з> ...
olduğundan
n1 > n2 > n3 >...
olacaqdır.
Fərz edək ki, müşahidəçi Yerin səthində О nöqtəsindədir. Onda aydındır ki, zenit OZ istiqamətində olacaqdır. Atmos fer olmasaydı, О nöqtəsindəki müşahidəçi M göy cismini ОМ istiqamətində görərdi. Atmosferdə işıq şüalarının çoxqat sın
ması nəticəsində müşahidəçi onu Yer səthinə çatan şüa istiqa-mətində, yəni OM' istiqamətində görəcəkdir. Ona görə əslin-də z zenit məsafəsində olan göy cismi z' zenit məsafəsində gö-rünəcəkdir.
Göy cisimlərinin həqiqi ОМ və görünən ОМ' istiqa-mətləri arasındakı bucağa refraksiya bucağı deyilir.
§ 5.2. Atmosfer refraksiyasının üfüqi koordinatlara təsiri
Şəkil 5.1 - dən göründüyü kimi refraksiya bucağı göy cis minin həqiqi və görünən zenit məsafələrinin fərqinə bərabər-dir. Yəni,
p = z - z' (5.1)
Şəkil 5.1. Atmosfer refraksiyası
Şəkil 5.1- dən və (5.1) ifadəsindən gö-ründüyü kimi at-mosfer refraksiyası göy cisimlərinin zenit məsafəsini azaldır və ya hündürlüyünü artı-rır.
Düşən və sınan şüalar eyni müstəvidə yerləşdiyindən at-mosfer refraksiyası göy cisimlərinin azi-mutıma təsir etmir.
Atmosfer refrak-siyasının qiyməti Yer atmosferinin fiziki halından və göy ci
simlərinin zenit məsafəsindən asılıdır. Refraksiya aşağıdakı təqribi düsturla təyin olıma bilər:
p = 60".25
273°
760 273° +t°
• tgz',
(5.2)
burada P - atmosfer təzyiqi, to - Selsi şkalasında temperatur və z' - görünən zenit məsafəsidir. (5.2) - dən alırıq ki,
z' =0
oldıqda
olur, yəni göy cismi zenitdə olduqda refraksiya sıfır olur. Doğrudan da zenitdə olan göy cisimlərindən gələn şüalar at-mosferə normal istiqamətdə düşür. tşıq şüaları normal istiqa-mətdə düşdükdə sınma bücağı sıfır olur, başqa sözlə şüalar sınmır. Yenə (5.2) - dən göründüyü kimi z'® 90o olduqda
olur, yəni göy cismi üfüqdə olduqda refraksiya sonsuzluq olur. Müşahidələr isə göstərir ki, z' = 90o olduqda
olur. Deməli (5.2) ifadəsi böyük zenit məsafələrində ödənil-mir. Bu düstur yalnız
z'£70o
olan hallar üçün doğrudur.
Beləliklə, atmosfer refraksiyası göy cisimlərinin zenit mə-safəsini azaldır (hündürlüyünü artırır), azimutuna isə təsir et-mir.
§ 5.3. Atmosfer refraksiyasının ekvatorial koordinatlara təsiri
Göy cisminin göy sferində həqiqi yerini şəkil 5.2 - dəki ki mi M ilə göstərək. Onda bu göy cisminin hündürlük dairəsi ZMZ', meyl dairəsi PMP' olar. tndi fərz edək ki, refraksiya-nın təsiri ilə onun hündürlüyü artmış və M ' görünən vəziyyə-tindədir. O zaman görünən hündürlük dairəsi ZM ' Z ' və görü-nən meyl dairəsi PM P olar.
Şdkil 5.2. Atmosfer refraksiyasımn göy
Şəkildən göründüyü kimi M göy cisminin həqiqi və görü-nən zenit məsafələri
z= uZM, z ' = uZM '.
Şəkildən aydın görün-düyü kimi
z ' = z - uMM '.
Yəni,
z > z ' və ya h < h '.
Yenə həmin şəkil 5.2.-dən göründüyü kimi M göy cisminin həqiqi və görünən
cisimlərinin ekvatorial koordinatlarına təsiri ekvatorial koordinatları
oim= ugK ' , 5m= uK ' M;
a,® uyK"= ugK'+uK' K"=oim+Aa (5.5)
Sm= uK"M '= uK' M+A5=5m+A5 (5.6)
kimi olar. Burada Aa > 0 və AS > 0 olduğundan
olar, yəni atmosfer refraksiyası göy cisimlərinin düz doğuşu
nu və meylini artırır.
Nəhayət onu da qeyd edək ki, şəkil 5.2 - dən göründüyü kimi refraksiya göy cisimlərinin saat bucağını azaldır. Göy cismi kulminasiyada olduqda isə ona təsir etmir.
Dostları ilə paylaş:
