Collection b

MAY 
2023
ISSN: 2181-3558
 
63 
INTEGRATSIYALASHGAN TA’LIM VA TADQIQOTLAR JURNALI 
JOURNAL OF INTEGRATED EDUCATION AND RESEARCH
Ўзбек тилида урғули бўғиндаги унлини кучли талаффуз қилиш орқали 
маънони кучайтиришда икки холат мавжуд:
Урғули бўғин кучлироқ талаффуз қилинади: 
- Аҳён-аҳёнда Бобурий менинг қошим- га келар эди. Лекин мен ҳаё ва 
тортинчоқлик боис Бобурий томонга тик қарай олмасдим: илтифот ва 
гаплашиш қаерда дейсиз! Нашъа ва изтироб сабабидан шукр қилар эдим, 
кетганидан шикоят қилишга менинг қандай имконим бўлсин? Мулозамат 
таклиф қилмоққа ҳам кимда ҳадду тоқат бор эди!
- Ахир пасткаш, қобилиятсиз, зоти-ю насаби нотайин, нўноқ ва 
шижоатсиз, ноинсоф ва адолатсиз бу бадбахтга хокимият хайф эмасми! 
[But when they reached the Aubaj ferry, that ungrateful infidel, Khusrau 
Shah, in his aspiration to sovereignity- and to what sort of sovereignity, pray, could 
such a nobody attain? A person of no merit, no birth, no lineage, no judgement, no 
magnanimity, no justice, no legal-mindness- laid hands on Bai-sunghar Mirza with 
his begs and bowstrung the Mirza].
Урғуни бўғинга кўчириш ва шу бўғиндаги кучли талаффуз орқали 
маънони кучайтиришда урғу хар қандай сўзда тўғридан тўғри ва ҳохлаган 
бўғинга кўчирилавермайди, қўш ундошли сўзларда урғу шу қўш ундош 
олдидаги унлига кўчирилади ва шу унлини кучли талаффуз этиш орқали 
маънони кучайтиришимиз мумкин: Гузаро кайфият, маъюс бўлмоқ[3,5]. 
Айрим қўш ундошлардан олдинги сўзларда урғу аслида қўш ундошдан 
олдинги унлида бўлади ва шу унлини кучли талаффуз этиш орқали маъно 
кучаяади.Ўзбек лингвомаданияти вакиллари тилда кўргилли, кўнгилсиз 
дериват сифатлари кўплаб нутқ қисмлари билан яъни олмош, ёрдамчи сўз 
туркумлари билан бирикади. Улар бой ва турли туман эмоционал- бахо 
маъноларини ифодалайди. Ушбу лексема бевосита инсон кайфиятин 
тасвирлайди; кўтаринки кўнгил-кўтаринки кайфият. Кайфият вертикал 
ўлчовининг ўрта қисми хотиржамлик билан ўзаро мослашиб, ижобий 
эмоциялар юқорига, салбийлар пастга харакатланиш билан боғланади; 
кўнгли қолди,кўнгли кўтарилди[5,7]. 
Бобур асарда воқеалликка мохият томондан юқори даражада қарайди, 
ночор ахволини тасвирлашда ва ғалаба тантанасига бахо беришда самимий 
ва танқидий хазиллар билан воқеани ёритади. Масалан Андижондаги 
қўзғолон бостирилганда қўзғолончилар чекинишга мажбур бўлган. 
Бобурнинг атиги етти аскари бор еди. Анча вайт ўтгач Бобур таъқибчилар 
сони номаълум еканини билиб афсусда қолади; “ ....қовғинчи йигирма- 
йигирма беш киши экандур, биз саккиз киши эдук,нечукким мазкур бўлди. 
Агар ул вахмда мунча киши еканини тахқиқ билсак еди, яхши урушур 
эдук...қочғон ёғий кўп бўлса хам оз қовғунчи била чехра бўла олмас. 
Нечукким, дебтурлар: “ сафи мағлубро хўе басандаст ”.( “ They were twenty 
or twenty-five chasers and we were eight people. If we only we knew how many 
people they were in that panic, we would have fought well. As the proverb goes “ 
Enough is enough for the defeated”). Асардаги кўплаб хажвий эпизодлар бу 

---