Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
Cədvəl 4. 
Təhlükəli istehsalat tullantılarının yaranması,  
istifadə edilməsi  və zərərsizləşdirilməsi   (min ton) 
 
 
 
 
  
2009 
2010 
2011 
Yaranmış təhlükəli tullantıların 
miqdarı   
131,8 
140,0 
185,4 
İstifadə edilmiş təhlükəli 
tullantıların miqdarı 
18,7 
5,5 
3,6 
Zərərsizləşdirilmiş təhlükəli 
tullantıların miqdarı  
10,4 
58,4 
37,1 
 

---

86 
 
Cədvəl 5. 
Ayrı-ayrı şəhərlər üzrə təhlükəli istehsalat tullantılarının 
yaranması   (min ton)
 
 
 
 
 
  
2009 
2010 
2011 
Azərbaycan Respublikası 
131,8 
140,0 
185,4 
o cümlədən, şəhərlər üzrə: 
  
  
  
Bakı 
130,1 
139,2 
183,5 
Mingəçevir 
0,0 
0,0 
0 
Sumqayıt 
1,6 
0,7 
1,2 
Şirvan 
0,1 
0,1 
0,06 
 
Cədvəl 6. 
Ayrı-ayrı şəhərlər üzrə təhlükəli istehsalat tullantılarının  
istifadə edilməsi (min ton)
 
     
 
  
2009  2010  2011 
Azərbaycan Respublikası 
18,7 
5,5 
3,6 
o cümlədən, şəhərlər üzrə: 
  
  
  
Bakı 
18,4 
5,5 
3,3 
Mingəçevir 
- 
- 
- 
Sumqayıt 
0,3 
- 
- 
Şirvan 
0,0 
0,0 
0,03 
 

---

87 
 
Cədvəl 7. 
Təkrar xammal və tullantıların əmələ gəlməsi  
(min ton)
 
 
 
 
 
 
 
  
2000  2005  2009  2010  2011 
Kağız-karton tullantıları,                                                                                                                                       
min ton 
1,0 
0,6 
1,1 
0,6 
0,8 
Təkrar toxuculuq 
materialları, min ton  
0,2 
0,4 
0,3 
0,3 
0,3 
Pambıq çiyidi, min ton 
14,9 
23,5 
2,2 
3,4 
6,4 
Şüşə qırıntısı, min ton 
0,0 
0,3 
0,2 
0,4 
0,1 
Qələvi tullantısı, min ton 
12,4 
36,3 
- 
- 
- 
İşlədilmiş qumbrin, min ton   0,1 
0,1 
1,1 
1,3 
1,9 
Ağac tullantısı, min m
3
 
3,4 
4,3 
3,9 
2,4 
2,6 
Soabstok, min ton 
1,4 
0,7 
0,7 
0,7 
0,8 
Təkrar polimer xammalı,                                                                                                                                                
min ton 
0,2 
0,6 
0,4 
0,3 
0,5 
Qara metal tullantıları,  
min ton 
11,5 
514,6  449,6  303,4  370,5 
Əlvan metal tullantıları,  
min ton 
0,0 
0,4 
0,3 
1,2 
0,2 
Məişət tullantıları, mlyn m
3
 
4,6 
7,3 
6,7 
6,7 
6,9 
 
Bu  çirklənmələr  zamanı  torpağın  xassələri 
dəyişir.  Hava  və  sudan  fərqli  olaraq  torpaqda  öz 
özünə təmizləmə prosesi zəifdir. Ona görədə torpağa 
daxil  olan  elementlər  orada  uzun  müddət  qalır, 
torpağın tərkibindəki elementlərlə reaksiyaya girir və 

---

88 
 
müxtəlif  maddələrin  əmələ  gəlməsinə  səbəb  olur. 
Belə  maddələr  torpaqdan  bitkilərə,  bitkilərdən  hey-
vanlara,  heyvanlardan  isə  insanlara  keçir  (qida  ilə). 
Onlar ümumi bioloji dövranda iştirak edirlər.  
Torpağın  çirklənməsi  suyun  və  atmosfer 
havasının çirklənməsinə və əksinə, suyun və havanın 
cirklənməsi  torpağın  çirklənməsinə  səbəb  olur.  On-
lar,  heyvanlar  və  insanların  zəhərlənməsinə,  bitkilə-
rin  inkişafdan  qalmasına  və  məhsuldarlığının 
azalmasına səbəb olur.  
Torpağı çirklənmədən qorumaq üçün vaxtaşırı 
onun  çirklənmə  vəziyyəti  sanitar  –  epidemioloji 
stansiyalar  tərəfindən  yoxlanmalıdır.  Bu  zaman 
ərazidə  torpağın  fiziki,  bioloji  kimyəvi  göstəriciləri 
nəzərə alınmalıdır. Ölkədə torpaqların çirklənməsinə 
qarşı mübarizə aparılır və xüsusi tətbirlər kompleksi 
həyata keçirilir. Məişət tullantılarının tərkibində külli 
miqdar şüşə qablar, konserv bankaları, polietilen tor-
balar, kağızlar olur. Onları təkrar istehsalda xammal 
kimi  istifadə  etmək  çox  əhəmiyyətlidir.  Bunun  üçün 
zibil  emalı  zavodları  və  tullantıların  təkrar  emal 
müəssisələri tikilməlidir. 
Ətraf  mühitin  çirklənməsi  nəticəsində  dəymiş 
ziyan 2 yerə ayrılır.  
1.  bilavasitə  –  insanların  sağlamlığının  pis-
ləşməsi, maddi dağıntılar, təbii mühitin tənəzzülü,  
2. dolayısı isə – əlilliyin artımı,  xəstəliklər və 
s.  

---

89