Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

 - sons of Adam and Eve (Abel and Cain) 
Hurufi 
(Hurufizm) 
- a philosophical trend which connects the mysteries 
of existence with letters; one belonging to this trend 
Murid 
- disciple, follower of Hurifism Şərhlərə geniş şəkildə 
Qurani Kərimin Azərbaycan, ingilis, rus dilinə tərcümələrində də 
rast gəlinir. Tarixi, fəlsəfi, etnoqrafik əsərlərin hamısının 
tərcüməsində bu üsul qaçılmazdır. Bu üsul nəinki tərcümədə, 
hətta orijinal əsərlərin 
58 

---

özündə  də  istifadə  olunur.  Məsələn,  Bayronun  Don  Juan 
poemasında belə misralar var: (sonuncu nəğmə, birinci bənd): 
When Newton saw an apple fall, he found In that 
slight startle from his contemplation- T is said 
(for ril not answer above ground For any sage*s 
creed or calculation)- A mode of proving that the 
earth turned round In a most natural whirl, 
called “gravitation” 
And this is sole mortal who grapple. 
Since Adam, with a fall, or with an apple. 
Müəllif  burdakı  apple-alma  sözü  ilə  əlaqədar  belə  bir  izah 
verir: "The celebrated apple-tree, the fall of one of the apples of 
which is said to have turned the attention of Newton to the subject 
of  gravity,  was  destroyed  by  wind  about  four  years  ago.  The 
anectode of the falling apple is mentioned neither by Dr. Stukeley, 
nor  by  Mr.  Conduit,  and  as  I  have  not  been  able  to  find  any 
authority for it whatever, I did not feel at liberty to use it ” 
T. Qnediçin rus dilinə tərcüməsində oxuyuruq: 
Когда однажды, в душу погружён. 
Увидел Ньютон яблока паденье. 
Он вывел притяжение закон Из этого 
простого наблюденья. 
Впервые от Адамовых времен О яблоке 
разумное сужденье С паденьем и с законом 
тайных сил Ум смертного логично согласия. 
Тərcüməyə şərhdə oxuyuruq:... О яблоке разумное... Здесь 
Байрон вспоминает две легенды: библейскую - о яблоке 
приведшем к грехопадению Адама и Евы-и яблоке, упавшем 
на голову Ньютона. 
İkinci bir misal: 
As the outer door swung closed behind the last to enter, the 
court clerk called "Order!" At the front of the small, square 
59 

---

courtroom,  preceded  by  a  clerk,  the  spare,  bony  figure  of  Mr. 
Justice  Willis  entered  briskly.  He  mounted  the  judge’s  dias, 
bowed formally to council - the twenty or so who would appear 
briefly before him within the next half hour and without thinking, 
dropped smartly into the seat which the clerk had placed behind 
him. 
Leaning ’’towards Alan beside him, Tom Lavis whispered “If 
that guy is ever late with the chair it 41 be Humpty- Dumpty all 
over. ” 
The New Oxford Dictionary of English (1998)-do oxuyuruq: 
Humpty-Dumpty - a short dumpy person; a person who or thing 
which once overthrown can not be restored: (with reference to a 
character of that name in Lewis Carroll’s” Through the Looking 
Glass”; 
resembling 
the 
nursery-rhyme 
character 
Humpty-Dumpty) 
Humpty-Dumpty 
Humpty-Dumpty sat on a wall, 
Humpty-Dumpty had a great fall; 
All the King^s horses and all the King's men 
Couldn't put Humpty together again. 
Низенький толстый 
коротышка 
Шалтай-болтай 
Сидел на стене 
Шалтай-болтай 
Свалился во сне. 
Вся королевская конница, 
Вся королевская рать Не 
мож'ет Шалтая, 
60 

---

Не может Болтая 
Шалтая-Болтая. 
Болтая-Шалтая 
Шачтая-Болтая 
собрать. 
(Tərcüməçi С. Маршак) 
Bu  üsul  məxəz  mətndəki  sözün,  eyhamın  mənasını  açır, 
tərcüməni anlaşıqlı edir, ancaq mətn böyüyür, şişir, həcmi artır. 
Əksər  vaxtlarda  mütərcim  kalka,  transkripsiya  və  təsviri 
(izahedici)  üsulların  hamısından  birlikdə  istifadə  edir;  şərh  ya 
mətnin  özündə,  ya  da  kitabın  sonunda  verilir.  Sonuncuda  mətn 
şişmir, kalka və transkripsiya bunun qarşısını alır. Leksik vahid, 
yaxud eyhamın mənası şərhdə verilir. Bir dəfə şərh olunduqdan 
sonra təkrarlandıqda artıq hər dəfə şərhə ehtiyac qalmır. 
iJ'эхтШу yaxud analoq tərcüma. Bu üsulun mahiyyəti məxəz 
mətndəki leksik vahid üçün hədəf dildə mənaca yaxın bir qarşılıq 
axtarmaqdır, çünki onun hədəf dildə dəqiq ekvivalenti, qarşılığı 
olmur.  Bu  üsuldan  danışanlar  adətən  M.  Qorkinin  Uşaqlıq 
əsərinin  ingilis  dilinə  tərcüməsində  душегрей  sözünün  vest  ilə 
tərcüməsini misal göstərirlər.(60) Душегрей-т Azərbaycan dilinə 
tərcümələri: 
canlıq, 
candonu, sırıqlı.  İngilis  dilinə tərcümələri:  Uned/padded jacket. 
Vest  sözünün  Azərbaycan  dilindəki  ekvivalentləri.*  1.  alt 
köynəyi;  2.  gödəkçə,  jilet  (pencək  altından  geyilən  qısa  qolsuz 
geyim^; i. döşlük (kişi və ya qadın paltarına tikilən 4. alt koftası; 
5.  xalat  (şərqdə  geyilən);  6.  paltar^  geyim  (poeziyada).  İngilis 
dilində: 7. a loose outer garment worn especially in ancient times 
or in the East; a robe, a gown. 2. an ecclesiastical vestment: 3. a 
man's  long  sleeveless  garment  worn  under  a  coat;  a  man's 
waistcoat;  a  sleeveless  or  short-  sleeved  undergarment  for  the 
upper  part  of  the  body;  a  short  sleeveless  jacket.  Rus  dilindəki 
qarşılığı 1. нижняя сорочка; 2, ясилет; 3. машинка^ вставка 
(на женском платье); 4. нательная фуфайка; 5. распашонка; 
6. кофточка (ноч- 

---

ная и пид); 7. халат (восточный); 8. камзол (исторический); 
Я одежда, одеяния, наряд (61). Orijinaldakı душегрейка sözü 
konteksdə məhz vest-ə uyğun (qadın üçün qolsuz alt paltar) gəlir, 
deməli, bu uyğunluq təxminidir. 
Məlumdur ki, Azərbaycan və İngiltərə uzun müddət ayrı- ayrı 
içtimai  sistemlərdə  yaşamış  və  hər  biri  özünəməxsus  iç-  timai, 
siyasi,  inzibati  qurumlar  yaratmışdır.  Bunların  bir  çoxu  oxşar 
funksiya  daşısalar  da,  müxtəlif  adlar  altında  fəaliyyət 
göstərmişlər.  Hazırda  onların  adlarını  tərcümə  edərkən  təxmini, 
yaxud analoq tərcümə üsulundan istifadə olunur. Məsələn, vaxtı 
ilə şəhər icrayə komitəsi vardı, ona sədr başçılıq edirdi. Şübhəsiz 
ki,  ingilis  dilinə  onu  Executive  Committee  (chairman  of  the 
Executive Committee of the town) kimi tərcümə edirdik. Sonralar 
şəhər icra hakimiyyəti termini ortaya çıxdı, bunu da əksər hallarda 
executive  power  of  the  town,  city  administration  kimi  tərcümə 
edirlər.  Bunlarla  yanaşı  mer,  meriya  sözləri  də  işlənməkdədir. 
Bunlar  da  yəqin  ki,  mayor,  mayoralty  sözlərinin  qarşılığıdır. 
Lakin Azərbaycan dilindəki mer və meriya sözləri məna etibarilə 
mayor və mayoralty sözlərindən fərqlənir, çünki İngiltərə və digər 
qərb dövlətlərində mer seçkili bir vəzifədir. Ona görə də bu sözlər 
iki dildə formal oxşarlıq təşkil etsələr də, mer və meriya mayor və 
mayoralty sözlərinin analoqu, yaxud təqribi tərcüməsidir. Yaxud 
drugstore və aptek sözlərini müqayisə edək. Bizim anlayışımıza 
görə  aptekdə  ancaq  dərman  və  qismən  ətriyyat  satıla  bilər. 
Drugstore-də.  isə  dərmandan  başqa  qəhvə,  dondurma,  qəzet, 
jurnal,  yemək  şeyləri  və  s.  də  satılır,  bu  da  bizim  aptek 
anlayışmuzdan əlavə, qəlyanaltı edilən məkan anlayışını da ifadə 
edir. Belə olduğu halda tərcümə şərh, izah tələb edir. Eyni fikri 
rus  dilindəki  князь  sözünün  ingilis  dilində  prince  kimi 
səsləndirilməsi  haqqında  da  demək  olar.  Prince,  princess  kral 
ailəsinə  məxsusluqdan  irəli  gəlir,  князь  isə  zadəgan  tituludur, 
irsən keçir. Князь sözünün prince kimi verilməsi yanlışdır. İngilis 
dilində king, queen monarx, onların övladları prince, princess, rus 
dilində 
62 

---