Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

Tərcümə və üslub 
Məlumdur ki, mətnlər funksiyalanna görə üslublara bölünür 
və hər üslubun özünəməxsus cəhətləri var. Bundan əlavə, hər bir 
yazann ritm və melodikası, sintaksisi, leksikası, işlətdiyi obrazlar 
sistemi,  üstünlük  verdiyi  üslubi  priyomlar,  ədəbi  dillə  danışıq 
dilindən hansı nisbətdə istifadəsi kimi xüsusiyyətləri var(9). 
Üslub  tərcümə  üçün  vacibdir.  Bunu  A.Taytler,  T.Savoridən 
tutmuş son tədqiqatçılara qədər hamısı vurğulayır. Öz fikirlərini 
A.Taytlerin  tərcümə  prinsipləri  əsasında  qurmuş  T.Savorinin 
tərcümənin  üslubu  haqqında  tezisi  və  anti-tezisi  belədir: 
tərcüməçi  müəllifin  üslubunu  saxlamalıdır;  tərcüməçinin  öz 
üslubu olmalıdır(29). Əlbəttə, müəllifin üslubunu fərqləndirmək 
üçün İ.Qalperin tərəfindən irəli sürülən amillərdən çıxış etməklə 
mü-  tərcim  orijinalın  üslubuna  adekvat  üslub  yarada  bilməz, 
çünki 
108 

---

hər bir yazıçı öz dilinin üslubi imkanlarından çıxış edərək əsərini 
yazır.  Bu  o  deməkdir  ki,  yazıçının  istifadə  etdiyi  bədii  material 
fərqlidir.  Mütərcim  isə  hədəf  dilin  imkanlanndan  çıxış  edir. 
Üslubi  kateqoriyalar  təxminən  bütün  dillərdə  eyni  mahiyyət 
daşısa da, həmin kateqoriyalar konkret hallarda məxəz və hədəf 
mətnlərdə  həmişə  üst-üstə  düşmür,  məsələn:  kalambur  (söz 
oyunu) həm ingilis, həm də Azərbaycan dilində var: Seven days 
without water makes one weak - Seven days without water makes 
one  week.  Burda  makes  one  weik-insam  zəiflədir,  makes  one 
week-Z?/r  həftə  edir  kimi  tərcümə  olunur.  Bu  iki  tərcümədə 
mənaca və formaca üst-üstə düşən omonim, yaxud omofon sözlər 
olmadığı  üçün  eyni  kalamburun  e
3
mi  kalamburla  tərcüməsi 
mümkün deyil. 
Eləcədə M. Arazın “O kəsin ki yoxsa əgər vətən daşı. 
Olmaz ondan o ölkənin vətəndaşı.^' 
beytinin tərcüməsinə baxaq: vətən daşı - the stone (rock) of the 
motherland: vətəndaşı - the citizen of a country. Bütövlükdə belə 
bir sətri tərcümə verə bilərik: 
İfa man has not his own patch of land in his own country He 
cannot be the citizen of that country. 
Göründüyü  kimi,  mənalı  hər  sözün  tərcüməsi  mümkündür, 
lakin  məxəz  mətndəki  hər  bir  üslubi  priyomu  eynilə  çevirmək 
mümkün  deyil.  Labüd  itkilər  məhz  belə  hallarda  baş  verir. 
Ümumiyyətlə,  mətnin  dərki  üçün  onun  təhlili  lazımdır. 
İ.R.Qalperin  belə  təhlili  üslubi  təhlil  adlandınr(8)  və  o,  beş 
mərhələdə  apanlır:  1)  taksonomik  mərhələ  (mətnin  funksiyası, 
üslubu  müəyyənləşdirilir);  2)  məzmunun  dərki  mərhələsi  (mətn 
diqqətlə oxunulur); 3) semantik mərhələ (mətnin leksikası məna 
baxımından  nəzərdən  keçirilir);  4)  üslubi  mərhələ  (mətndəki 
bütün  üslubi  elementlər  araşdınlır);  5)  funksional  mərhələ 
(əvvəlki  mərhələlərdəki  fikirlər  sintez  edilir  və  mətn 
dəyərləndirilir). Kristian Nord isə tərcümə üçün mətni mətnxarici 
(extratextual)  və  mətndaxili  (intratextual)  amillər  baxımından 
təhlil edir. 
109 
\ 

---

Bəzən  mətnin  üslubunu  onun  forması  ilə  eyniləşdirirlər. 
Burda müəyyən həqiqət var, çünki hər bir mətnin funksiyasından 
asılı  olaraq  ayn-ayn  dillərdə  onun  özünəməxsus  formalan  olur. 
Məsələn,  Azərbaycan  dilində  arayışın  öz  forması,  diplomun  öz 
forması, qəzəlin öz forması, qoşmanın öz forması və s. var. Bu 
cür mətnlər tərcümə edildikdə hədəf dildə ona müvafiq standart 
forma seçilməlidir. 
Mətndə, xüsusilə bədii mətndə üslubi elementlər daha çoxdur 
və  onlar  mətnin  səslənməsinə,  sözün  mənasına,  cümlənin 
anlamına,  mətnin  məzmununa  çox  böyük  təsir  göstərir.  Buna 
görə də onlann hər biri haqqında aynlıqda danışmaq lazımdır.