İXTİsasa giRİŞ

k
N
0.1
0.2
0.5
0.8
0.9
10
51.8
51.8
51.8
51.8
51.8
20
–15.83
2.34
55.85
111.36
129.58
30
–10.40
11.20
84.00
154.80
178.4
40
– 5.83
22.34
105.84
191.36
219.58
50
–14.39
5.02
64.05
122.88
142.49
Cədvəl 9
n
N
10
20
30
40
10
0
95.9
– 150.2
– 195.80
20
– 85.8
0
– 54.3
– 100.00
30
– 85.8
– 85.6
0
– 45.7
40
– 85.8
– 85.6
– 85.6
0
50
– 85.8
– 85.6
– 85.6
– 85.6
Bu cədvələ əsasən
 
 
N = 10
- 195.8, 
N = 40
- 85.6 
N = 20
- 100.0
N = 50
- 85.0
N = 30
- 85.6
Seviç meyarına əsasən maksimum hasilat artımı əldə etmək üçün 
quyuların sayı 30–50 arasında olmalıdır. 
Ancaq tədbir aparılmış quyuların sayını bildikdə hər tələbat 
ehtimalı 10-cu cədvəldə verilir.
Cədvəl 10
Tələbat
10
20
30
40
Ehtimal
0.21
0.29
0.26
0.24
Hər fərziyyə üçün neft artımının riyazi gözlənməsini hesablayaq.
N = 10 E(10) = 51.8 (0.21 + 0.29 + 0.26 + 0.24) = 51.8,
N = 20 E(20) = 34 · 0.21 + 147.7 (0.29 + 0.26 + 0.24) = 109.548,
N = 30 E(30) = - 34 · 0.21 + 62.1 · 0.29 + 202 (0.26 + 0.24) = 111.869,
N = 40 E(40) = - 34 · 0.21 + 62.1 · 0.29 + 116.4 · 0.26 + 247.7 · 0.24 = 100.58,
N = 50 E(40) = - 34 · 0.21 + 62.1 · 0.29 + 116.4 · 0.26 + 162.1 · 0.24 = 80.037.
Riyazi gözləmələrin müqayisəsi göstərir ki, ən çox neft artımı 
quyuların sayına müvafiq gəlir. 

---

52
V. Qərarı necə qəbul etməli
Belə qeyri-müəyyən şəraitdə meyarın seçilməsi çox məsuliyyətli 
məsələ olub ən yüksək səviyyədə aparılmalıdır. 
Dəqiq məlumatlar kifayət qədər olmadıqda şanslar 
müvəffəqiyyətinin hesablanma üsulundan da istifadə etmək olar. 
Pis nəticələr ehtimalını α, tam müvəffəqiyyət ehtimalını γ, 
aralıq nəticələr ehtimalını β ilə işarə etsək onda α + β + γ olur. 
Bu şəraitdə əgər Q
1
– pis nəticələr cəmi, Q
2
– aralıq nəticələr 
cəmi, Q
3 
– kafi nəticələr cəmi olduqda
hər fərziyyə üçün riyazi gözləməni göstərir. 
Burada m
1
, m
2
, m
3
– hər kateqoriyaya aid nəticələr sayıdır. 
Əsas məsələ hər nəticənin hansı kateqoriyaya aid olduğunu təyin 
etməkdir. 
Misal üçün ən yüksək neft hasilatına uyğun α = 0.1, γ = 0.2, β = 
0.7 qəbul edək.
Göründüyü kimi maksimum artım quyuların N = 20 sayında 
alınır. Beləliklə, maksimal neft artımı üçün bütün variantlar k 
əmsalının 0.1 intervalla 0–1 qiymətləri üçün hesablanmışdır. Bu 
hesablamalar γ-nın α-dan asılılığı şəklində göstərilir. 
Beləliklə, optimizm və pessimizm əmsalları vasitəsilə iş 
şəraitinin yaxşılaşdırmaq üçün quyuların optimal sayı tapılır. 
Məlumat kifayət qədər olmadıqda qərar qəbul edildikdə emosi-
yaya müraciət olunur. 
Emosiya fransız dilində həyəcanlanma deməkdir. P.V. Simono-
vun təklif etdiyi emosiya nəzəriyyəsi belədir:
Э = П(Н
n
- Н
о
)
burada Э – emosiya, П – tələbat, Н