Kbt я25 uot (059) Baş redaktor

20

Ə d ə b i y y a t

Kəngərli Məmmədqulu bəy Şefi ağa oğlu [Mətn] //Naxçıvan ensiklopediyası.-Bakı, 2002.-S.228-229.

Məmmədqulu bəy Şefi ağa oğlu Kəngərli [Mətn]// C.Məmmədquluzadə ensiklopediyası.-Bakı, 2008.-

S.144.

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.calilbook.musigi-dunya.az

150 

illiyi

---

394

Siyasət.Hərbi iş 

145 

illiyi

Əhməd bəy Ağaoğlu 

1869-1939 

2014

Ağayеv Əhməd bəy Mirzə Həsən oğlu 

(Ağaoğlu)  1869-cu  ildə  Azərbaycanın 

Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. 

Əhməd bəy Sankt-Peterburq və Pari-

sin məşhur Sorbonna universitetlərində 

təhsil  almışdır.  Beş  dilə  mükəmməl 

şəkildə yiyələnən Əhməd bəy o zaman 

həm  yerli,  həm  də  əcnəbi  mətbuatda 

məqalələr çap etdirmişdir.

1894-cü  ildə  Qafqaza,  fransız  dili-

ni tədris etmək məqsədilə qayıdan ədib 

tezliklə  Bakıya  köçmüş,  Azərbaycan 

xalqının  milli  özünüdərketmə  və  türk-

çülük  ideyalarının  yayılması  işinə  baş-

lamışdır.

Əhməd  bəy  əsərlərində  milli  qurtu-

luşa gedən yolun cəmiyyətin mədəni və 

təhsili  inkişafından  keçdiyini  bildirir-

di. Qadın azadlığı ideyalarını yayan və 

bunu azadlıq mücadilsənin əsas faktoru 

kimi  göstərən Ağaoğlu Azərbaycan  zi-

yalıları arasında qadına bərabər hüquq-

ların verilməsinə çağıran ilk ziyalılardan 

olmuşdur.

Ağaoğlu  Transqafqaziya  seyminə 

keçirilən seçkilərdə müsəlman fraksiya-

sından  üzv  seçilmiş  və  bu  müddətdəki 

fəaliyyəti ilə 1905-ci ildə etnik erməni-

müsəlman  qarşıdurmalarının  qarşısının 

alınmasında  böyük  rol  oynamışdır.  Bir 

qədər  sonra  onun  millətçi  fikirlərindən 

və  sosial  inqilabi  düşüncələrindən 

təşvişə  düşən  erməni  daşnaklarının 

təhdidlərinə cavab olaraq “Divahi” adlı 

özünümüdafiə təşkilatı yaratmışdır.

Osmanlı  imperiyasında  geniş  vüsət 

almiş “Gənc Türk” inqilabi hərəkatından 

təşvişə düşmüş çar qüvvələri Ağaoğlunu 

təqib etməyə başlayırlar. Təqib və müm-

kün  həbslər  səbəbindən  1908-ci  ilin 

sonlarında İstanbula köçməli olmuşdur. 

Türk Ocağı türk milli hərəkatının aparıcı 

siması olan Ağaoğlu bu hərəkatın keçi-

rilmiş kongresinə prezident seçilmişdir.

1909-cu ilin oktyabrında İstanbul Da-

rülfünununda müəllimliyə başlamışdır. 

1915-ci  ildə  Osmanlı  Məclisi 

Məbusanına  (Millət  Məclisi)  Afyon 

nümayəndəsi  olaraq  daxil  olan  Əhməd 

bəy  eyni  zamanda  İttihad  ve  Tərəqqi 

təşkilatının  Mərkəzi  Ümumisinin  üzvü 

olmuşdur.

1918-ci il Azərbaycanda ilk müstəqil, 

demokratik  cümhuriyyətin  qurulma-

sı  xəbərini  sonsuz  sevinclə  qarşılayan 

Əhməd bəy elə həmin il vətənə qayıtmış 

və yenicə qurulmuş, Şərqin ilk müsəlman 

demokratik  dövlətinin  möhkəmlənməsi 

naminə  fəaliyyətə  başlamışdır.  Milli 

Məclisə  üzv  seçilən  Əhməd  bəy  Ağa-

oğlu  1919-cu  ildə  Paris  Sülh  Konfra-

sında Azərbaycan nümayəndə heyətinin 

tərkibində iştirak etmişdir.

Azərbaycanda  Şura  hökuməti  qu-

rulduqdan  sonra  Əhməd  bəy  yenidən 

Türkiyəyə,  bu  dəfə  Ankaraya  köçməli 

olmuşdur.  Türkiyədə  jurnalist  və  siya-

si  fəaliyyətini  davam  etdirən  Əhməd 

bəy  mətbuat  bürosunun  direktoru, 

Türkiyənin 

“Hakimiyyəti-Milliyə” 

qəzetinin  baş  redaktoru  və  müasir 

Türkiyə  Cümhuriyyətinin banisi Musta-

fa Kamal Atatürkün yaxın məsləhətçisi 

kimi geniş fəaliyyət dairəsində calışmış-

dır.

Azərbaycan 

xalqının 

böyük 

vətənpərvər  oğlu  Əhməd  bəy  Ağaoğlu 

1939-cu ildə Türkiyədə vəfat etmişdir.