O’. Asqarova, Z. Qoraboeva, M. Samidjonova maktabgacha ta`lim metodologiyasi

1. Bilimning mukammalligi - buni aniqlash uchun tushunchaning barcha 
belgilari va ularning bir-biri bilan aloqasini ajratish kerak. 
2. Bilimning chuqurligi — buning uchun u yoki bu tushunchalar va ular 
o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarini hamda ulardagi muhim belgilar sonini aniqlash 
lozim. 
3.Bilimning operativligi (tezkorligi) - bu o‘rganilgan bilimlar o‘zgarishi 
mumkin bo‘lgan ko‘p variantli vaziyatlarni taqdim etish va ulardagi qarorlar qabul 
qilishni o‘z vaqtida bajarishligi bilan aniqlanadi. 
4.Bilimning ixchamliligi — buni tekshirish topshiriqni hal qilishda bir 
necha usullarni uyushtirish yoki o‘xshash masalalarni hal qilishda bir shaklda 
bo‘lmagan yondashuvlar ichidan masalaga qulay va mosini tanlash orqali amalga 
oshiriladi. 
5.Bilimning aniqligi va umumiyligi — umumlashtirilgan bilimning aniq 
namoyon bo‘lishini ochib berish mahorati, aniq bilimlarni umumlashtirish

---

69 
ostida yakunlash, xususiylikdan umumiylikka (induksiya) o‘tkazish
qobiliyatini aniqlash bilan tekshiriladi. 
6.Bilimning tizimiyligi — buni topshiriqlarni tushunchaning ierarxiyasini 
aniqlashdagi ularning izchilligi, o‘zaro bog‘liqligi tizimi bilan tekshiriladi. 
Endi bular asosida bilimni tekshirish va nazorat qilish masalasi bayoniga 
o‘tadigan bo‘lsak, uning ko‘p qirraligi va ko‘p variantliligiga e’tibor berish kerak. 
Ularning ko‘pchiligi bilimni, bu muammoning umumiy va xususiy masalalarini 
baholash va nazorat qilishni, ularni tashkil etishning funksiyalari, metodlari va 
tamoyillariga tegishlidir. 
Nazorat qilishni tashkil etuvchi funksiya, uning butun o‘quv-tarbiyaviy 
jarayonni tashkil etishga ta’sir qilishida namoyon bo‘ladi. O‘qituvchilarning 
talabalar bilimini o‘zlashtirishdagi qiziqishi, faolligi, ijodiy mustaqilligini 
oshirishga, ularni amaliy faoliyatga tadbiq etish, mahorat va ko‘nikmalarni 
shakllantirishda yordam beruvchi o‘qish - o‘qitishning mazmuni, shakllari, usul va 
vositalarini ishlab chiqish va foydalanishga yo‘naltirilgan bir maqsadga qaratilgan 
faoliyati tushuniladigan faollik, pedagogik jarayonning tashkil etuvchi markaziy 
jihati hisoblanadi. 
Maqsadli tashkil etilgan pedagogik nazorat katta tarbiyaviy natija beradi. 
Sohadagi ilmiy izlanishlar natijalari shuni ko’rsatadiki, o‘qitish natijalarini 
tekshirish bilimni takomillashtirishga katta yordam beradi, ularni aniqlashtiradi va 
muayyan tizim bo’yicha shakllantiradi, xotira hamda fikrning rivojlanishiga ijobiy 
ta’sir ko‘rsatadi. 
Ishoritning ta’lim, o‘qish-o‘qitish va tarbiya bilan aloqasi tamoyili, 
nazoratning oliy o‘quv yurti umumpedagogik nazoratining ajralmas qismi sifatida 
zarurligini tasdiqlaydi. Bunda nazorat rolini me’yorida saqlash muhim ahamiyatga 
ega, chunki ta’lim-tarbiya ishining muvaffaqiyati umumpedagogik jarayonda 
nazoratning qo‘yilish darajasi bilan aniqlanadi. Bu borada pedagogik nazoratning 
xolislik tamoyiliga turli yo‘llar bilan erishiladi. Bundagi birinchi yo‘l - jamoaviy 
baholashni shakllantirish. Bunda olingan baholar bir qancha sub’ektiv fikrlar doim 
ham ob’ektiv bo‘lavermasada, ko‘pincha uni xolis deb qabul qiladilar.