Tofiq quliyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
girmək (soxulmaq) ifadəsinin ekvivalenti ingilis dilində
drag (pull) by ears, rus dilində кидаться (метаться) в глаза idiomlarıdır. Burada ümumiliyi təmin edən cəhətlərdən biri sinonim fel komponentlərinin bir-birini əvəz edə bilməsidir. Fel komponentlərinin sinonimliyi başqa ekvivalent idiomatik ifadələrdə də müşahidə olunur. Müq. et: ing. lay (put) a finger, azərb. əlini batırmaq (bulaşdırmaq), rus. пачкать (марать) руки. Burada bir məsələnin üstündə dayanmaq zəruridir. Obyekt dildə mənbə dildə olan idiomun mənasına uyğun gələn qarşılıq olmadıqda transformasiya aparılması lazım gəlir. 187 Tərcüməşünaslıqda bu vəziyyət leksik transformasiya adlanır. Y.Retsker leksik transformasiyanın yeddi növünü fərqləndirir: 1) mənanın diferensiasiyası; 2) mənanın konkretləşdirilməsi; 3) mənanın inkişaf etdirilməsi; 4) mənanın generalizasiyası; 5) antonimik tərcümə; 6) tam çevirmə; 7) tərcümə prosesində meydana çıxan itkilərin aradan qaldırılması [135, 39]. Müxtəlifsistemli dillərin idiomlarının bir-biri ilə uyğun gəlməsi halları az deyildir. İdiomların başqa dilə hərfi tərcüməsi mübahisə doğuran bir məsələdir. Bu məsələyə bir çox tədqiqatçılar münasibət bildirmişlər. Onlar arasında həm hərfi tərcüməni rədd edənlər, həm də bir sıra idiomlar üçün qəbul edənlər, həm hərfi tərcümədən, həm də transformasiyadan istifadə etməyin tərəfdarları olanlar vardır. Bəzi müəlliflər idiomların hərfi tərcüməsinin qeyri-mümkünlüyünü dillərin milliliyi ilə 188 əlaqələndirmirlər. Bəzi dilçilər isə, əksinə, bu əlaməti dilin milli xüsusiyyətində görürlər. Məsələn, S.Murtuzayev yazır: “... ümumiyyətlə, dünya dillərinin frazeologiyasına aid bir xüsusiyyət kimi, tərcümə oluna bilməmək Azərbaycan dilinə də aiddir” [34, 28]. İdiomlarda millilik güclüdür. İdiomların onların aid olduqları dilin daşıyıcılarının dünyagörüşü, təsəvvürləri, ətraf mühitə münasibəti, etnik-fəlsəfi baxışları, məişəti, təfəkkür tərzi və s. ilə bağlılığını qeyd edən S.Əliyeva göstərir ki, idiomların başqa dilə hərfən tərcümə oluna bilməməsi də əsasən bununla bağlıdır. Onun fikrinə görə, frazeoloji vahidlərin hərfi tərcüməsi prosesində leksik- semantik baxımdan bir sıra çətinliklər ortaya çıxır. İdiomların tərcümə oluna bilməməsi faktı özünü daha çox doğruldur. Əksərən onlar ya ekvivalentilə əvəzlənir, ya da leksemlərlə verilir [17, 102]. İdiomların kiçik bir qismində həm uyğunluq, həm də uyğunsuzluq özünü göstərir. Məzmun oxşarlığı olmadan formal oxşarlığa malik qarşılıqlar, yaxud transomonimlər məhz belə idiomlardandır. Məsələn, rus dilindəki сделать 189 (что-либо) на свою голову idiomu Azərbaycan dilində “nəyi isə özbaşına etmək” ifadəsi ilə verilməlidir, çünki rus dilində “özünə ziyan etmək, özünə pis etmək” Azərbaycan dilində “heç kəs ilə hesablaşmadan etmək” deməkdir. Yaxud на руках (у кого-либо) умереть ifadəsi Azərbaycan dilində “əldə ölmək” və ya “(kiminsə) əlində ölmək” ifadəsilə verilməlidir. Burada bir məqama diqqət yetirmək lazımdır. На руках (у кого-либо) умереть idiomunda “öz əcəlilə ölmək” məzmunu vardır. Onun Azərbaycan dilinə transformasiyası zamanı isə əks məna verən ifadə və ya idiom əmələ gəlir: əldə ölmək, yaxud Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|