Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

 
 
 
Nazorat savollari: 
 
1.
Davlat tasarrufidan chiqarish nima? 
2.
Xususiylashtirishning mohiyati nimadan iborat? 
3.
Xususiylashtirish qanday usullarda amalga oshiriladi? 
4.
Mulkni nasionalizasiya qilish nima? 
5.
Deprivatizasiya va denasionalizasiya tushunchalarining farqi 
nimadan iborat? 
6.
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6-BOB. Xo`jalik YURITUVCHI SUBYEKTLAR 
FAOLIYATINI
Qayta tashkil etish va tugatishning
huquqiy asoslari 
 
Xo`jalik (tadbirkorlik) huquqi subyektlarini qayta tashkil etish 
tushunchasi va uni amalga
oshirish usullari 
Yuridik shaxsning vujudga kelishining huquqiy ahamiyati muhim 
hodisa bo`lganligi tufayli, fuqarolik huquqida yuridik shaxs faoliyatining 
bekor bo`lishi ham muhim huquqiy ahamiyatga ega bo`lgan harakatlardan 
hisoblanadi. Bu shunisi bilan muhimki, oqibatda bir qancha huquq va 
majburiyatlar yuzaga keladi. 
Umumiy qoidaga ko`ra, yuridik shaxsning faoliyati qayta tashkil 
etish yoki tugatish natijasida bekor bo`ladi.
Qayta tashkil etish
– ilgari mavjud bo`lgan korxonaning bekor 
qilinishi va yangi huquq subyekti sifatida tadbirkorlik faoliyatini davom 
ettirilishi demakdir. Korxona u yoki bu manoda boshqa huquq va 
majburiyatlar oluvchisi (yangi huquq subyekti), yangi yuridik shaxs 
tomonidan amalga oshiriladi. Tugatishdan farqli o`laroq qayta tashkil 
etishda mulk saqlanadi, xo`jalik va mulkiy huquq va majburiyatlar ham 
mavjudligini yo`qotmaydi. Ishlab chiqarish bo`linmalari ham yo 
qisqargan, yoki yiriklashgan holda faoliyatini davom ettiradi. Qayta tashkil 
etish har doim 
huquqiy vorislik
bilan bog`liq bo`lib, bunda mulkiy va 
boshqa huquq (majburiyat)lar bekor qilingan (turini o`zgartirgan) bir 
huquq subyektidan boshqasiga, qaytadan vujudga keltirilgan korxonaga 
o`tadi. Yuridik shaxs qayta tashkil etilgan taqdirda unga mulk huquqi 
asosida tegishli mol-mulk yangidan vujudga kelgan yuridik shaxslarga 
o`tadi. Yuridik shaxsni tugatishdan buning asosiy farqi ham shunda 
ifodalanadi. 
Qayta tashkil etilgan yuridik shaxsning huquqiy vorislari uning 
faoliyatini davom ettiradi. Shu bilan bog`liq ravishda oxir oqibatda barcha 
huquq va majburiyatlar to`liq o`tishi lozim. Ular qayta tashkil etilgan 
yuridik shaxsning universal huquqiy vorisi, topshirish hujjati, xuddi 
shuningdek, taqsimlash balansida qayd qilingan yoki qilinmagan bo`lsa 
ham, uning barcha huquq va majburiyatlarining vorisi bo`lib qoladi. 
O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 49-moddasida 
qayta tashkil qilishning besh shakli belgilangan:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---


Qo`shib yuborish (o`z faoliyatini tugatgan ikki yoki undan ortiq 
korxonaning barcha huquqlari va majburiyatlarini unga berish yo`li bilan 
yangi korxonani vujudga keltirish);

Qo`shib olish (bir yoki bir nechta korxona faoliyatini to`xtatib, 
ularning huquqlari va majburiyatlarini boshqa korxonaga berish); 

bo`lish (yuridik shaxs o`z faoliyatini to`xtatib, ikki va undan ortiq 
yuridik shaxslarga bo`linadi);

ajratib chiqarish (korxonalarning huquq va majburiyatlari bir 
qismini unga berish yo`li bilan yangi korxonani vujudga keltirish, yani 
bunda yuridik shaxs tarkibidan bir yoki bir necha yuridik shaxslar ajraladi, 
avvalgi yuridik shaxs ham mavjud bo`lib qolaveradi);

o`zgartirish (yangi vujudga kelgan yuridik shaxsga qayta tashkil 
etilgan yuridik shaxsning barcha huquqlari va majburiyatlarini berish yo`li 
bilan korxonaning tashkiliy-huquqiy shaklini o`zgartirish, yani bunda bir 
tashkiliy-huquqiy shakldagi yuridik shaxs boshqa shakldagi yuridik 
shaxsga o`zgaradi). 
Ushbu holatlar yuridik shaxsning qayta tashkil etilishi jarayonida 
qatnashuvchi tomonlarga alohida etibor berishni taqozo etadi. Natijada 
qayta tashkil etilayotgan subyektlarning ikki, yani “ichki” – faqat qayta 
tashkil etilayotgan subyekt muassislari (tasischilari) doirasini qamrab 
oluvchi (bo`lish yoki ajratib chiqarish) va “tashqi” – qayta tashkil 
etilayotgan yuridik shaxsning boshqa subyektlar bilan aloqasini 
belgilovchi (qo`shib olish, qo`shib yuborish va o`zgartirish) o`ziga xos 
huquqiy tartibga solish jarayoni vujudga keladi. Bunday huquqiy tartibga 
solish, yuridik shaxslarning qayta tashkil etilishida qatnashayotgan 
subyektlar yuridik holatini tuslovchi “huquq subyektlarning majburiy-
huquqiy aloqalari” ko`rinishida ham ifodalanishi mumkin.
Fuqarolik qonunchiligida muhim o`rin egallagan qayta tashkil 
etishning yangi shaklining qonunchilikka, amaliyotga va qolaversa, 
iqtisodiyotga kirib kelishi mamlakatimizda ro`y berayotgan bozor 
munosabatlariga o`tish jarayoni bilan bog`liq. Uning to`la huquqiy va 
iqtisodiy yutuqlari va kamchiliklariga batafsil to`xtalib o`tamiz.
Yuridik shaxsni qayta tashkil etish umumiy qoidalarga asosan 
ixtiyoriy ravishda – uning tasischilarining (qatnashchilarining) yoki tasis 
etilgan hujjatlar bilan vakolatga ega bo`lgan yuridik shaxs organi, masalan, 
azolarning umumiy yig`ilish qarori asosida amalga oshirilishi mumkin. 
Qo`shib olish, qo`shib yuborish yoki o`zgartirish shakllaridagi