Xalqaro nordik universiteti oila pedagogikasi fanidan esse mavzu: Oilaning bola shaxsini shakllanishidagi ta’siri Bajardi: Rahmatillayeva d mavzuning dolzarbligi

Asosiy qism


Oilada turli avlod vakillari, shuningdek, bir avlod (turmush o'rtoqlar, akauka, opa-singillar, bobolar, buvilar) o'rtasidagi munosabatlar muhim rol o'ynaydi. Oila kichik ijtimoiy guruh sifatida uning a'zolariga ta'sir qiladi. Shu bilan birga, ularning har biri o'zining shaxsiy fazilatlari, xatti-harakatlari bilan oila hayotiga ta'sir qiladi. Ushbu kichik guruhning individual a'zolari o'z a'zolarining ma'naviy qadriyatlarini shakllantirishga hissa qo'shishi, butun oilaning maqsadlari va munosabatlariga ta'sir qilishi mumkin. Shaxsning rivojlanishida oila katta ahamiyatga ega. O'ziga yaqin odamlardan iborat kichik guruh hayotida bevosita va doimiy ishtirok etish imkoniyatidan mahrum bo'lgan bolalar ko'p narsani yo'qotadilar. Bu ayniqsa oiladan tashqarida - mehribonlik uylari va boshqa turdagi muassasalarda yashovchi yosh bolalarda seziladi. Bunday bolalarning shaxsiyatining rivojlanishi ko'pincha oilada tarbiyalangan bolalarga qaraganda boshqacha tarzda davom etadi. Bu bolalarning aqliy va ijtimoiy rivojlanishi ba'zan kechikib, hissiy rivojlanishi sekinlashadi. Xuddi shu narsa kattalar bilan sodir bo'lishi mumkin. Ma'lumki, ko'p odamlarning xatti-harakatlariga boshqa odamlarning mavjudligi ta'sir qiladi. Ko'p odamlar yolg'iz qolgandan ko'ra, boshqa odamlar oldida o'zlarini boshqacha tutishadi. Bundan tashqari, agar biror kishi hozir bo'lganlarning mehribon, munosabatini his qilsa, u ko'pincha bunday harakatlar uchun ma'lum bir rag'batga ega bo'lib, bu uning atrofidagi odamlarning roziligini keltirib chiqaradi va unga eng yaxshi nurda ko'rinishiga yordam beradi. Agar biror kishi do'stona munosabatni his qilsa, unda u turli yo'llar bilan namoyon bo'ladigan qarshilikka ega. Yaxshi tarbiyalangan odam bu norozilikni ongli harakat bilan yengadi. Do'stona munosabatlar hukmronlik qiladigan kichik guruhda jamoa shaxsga juda kuchli ta'sir ko'rsatadi. Bu ayniqsa, ma’naviy qadriyatlar, xulq-atvor me’yor va namunalari, kishilar o‘rtasidagi munosabatlar uslubining shakllanishida yaqqol namoyon bo‘ladi. O'zining xususiyatlariga ko'ra, oila kichik guruh sifatida o'z a'zolari uchun hissiy ehtiyojlar uchun sharoit yaratadi, bu esa odamga o'zining jamiyatga tegishliligini his qilishiga yordam beradi, xavfsizlik va tinchlik tuyg'usini oshiradi, boshqa odamlarga yordam berish va qo'llab-quvvatlash istagini uyg'otadi. Oila jamiyat hayoti va faoliyatida ulkan rol o'ynaydi. Oilaning funksiyalarini jamiyat maqsadlarini amalga oshirish nuqtai nazaridan ham, jamiyat oldidagi majburiyatlarini bajarish nuqtai nazaridan ham ko'rib chiqish mumkin. Oilamikrotuzilma sifatida muhim ijtimoiy ehtiyojlarni qondiradi va muhim ijtimoiy funksiyalarni bajaradi. Oila o'zining reproduktiv funksiyasi tufayli inson hayotining davomi manbai hisoblanadi. Bu dastlab insonning shaxsiyatini shakllantiradigan ijtimoiy guruhdir. Oila jamiyatning ijodiy va ishlab chiqarish kuchlarini oshirishga yordam beradi. Oila o'zining yangi a'zolarini jamiyatga tanishtiradi, ularga til, urf-odat va urfodatlarni, ushbu jamiyatda majburiy bo'lgan asosiy xulq-atvor namunalarini o'tkazadi, insonni jamiyatning ma'naviy qadriyatlari olamiga kiritadi, uning xattiharakatlarini nazorat qiladi. Oilaning ijtimoiy funksiyalari nafaqat bolalarga, balki turmush o'rtoqlarga nisbatan ham namoyon bo'ladi, chunki nikoh jamiyat hayotida katta rol o'ynaydigan jarayondir. Oilaning asosiy vazifalaridan biri uning barcha a'zolarining shaxsiyatini rivojlantirish uchun sharoit yaratishdir. Oila shaxsning turli ehtiyojlarini qondiradi. Bolalarning tug'ilishi nafaqat o'z turini davom ettirish ongidan quvonch keltiradi, balki kelajakka ishonch bilan qarashga imkon beradi. Oilada odamlar bir-biriga g'amxo'rlik qilishadi. Shuningdek, oila insonning turli ehtiyojlarini qondiradi. Insonning oilaviy hayotida sevgi va o'zaro tushunish, tan olish, hurmat va xavfsizlik hissi eng aniq namoyon bo'ladi. Biroq, ularning ehtiyojlarini qondirish oilaning muayyan funksiyalarini bajarish bilan bog'liq. Afsuski, oila har doim ham o'z vazifalarini bajarmaydi. Bunday hollarda oilaning ijtimoiy roli muammosi paydo bo'ladi. O'z a'zolarini xavfsizlik, zarur yashash sharoitlari va o'zaro yordam bilan ta'minlashga qodir bo'lmagan oilalar, agar oilada ma'lum qadriyatlar noto'g'ri taqdim etilgan bo'lsa, o'z vazifalarini bajarmaydi. Oilaning har bir inson hayotidagi o'rnini hisobga olgan holda, uning psixologik vazifasini ham qayd etish lozim, chunki shaxsning jamiyat uchun qadrli bo‘lgan barcha fazilatlari oilada shakllanadi. Har bir inson hayoti davomida, qoida tariqasida, ikkita oilaning a'zosi bo'ladi: ota-onasi, u kelib chiqqan va o'zi yaratgan oila. Ota-onalar oilasidagi hayot o'smirlik davriga to'g'ri keladi. Yetuklik davrida inson asta-sekin mustaqillikka erishadi. Qanchalik ko'p bo'lsa, inson hayotiy, kasbiy va ijtimoiy tajribani to'playdi va oila u uchun tobora muhim rol o'ynay boshlaydi. Oilaning rivojlanishi uchun juda muhim bosqich - bu erkak va ayolning nikoh ittifoqiga kirishi. Birinchi tug'ilgan chaqaloqning tug'ilishi ota-ona bosqichini ochadi va bolalar mustaqillikka erishgandan so'ng, biz ikkinchi darajali turmush bosqichi haqida gapirishimiz mumkin. Oila hayotining turli davrlari turli vaqt davrlari va turli ehtiyojlarga mos keladi. Oila hayotining alohida davrlarining davomiyligini aniqlash, turmush o'rtoqlarning nikohga kirish vaqti har xil bo'lganligi sababli qiyin. Ijtimoiy psixologiya nuqtai nazaridan nikoh qarama-qarshi jinsdagi ikki kishidan iborat maxsus guruhdir. Bu ikki shaxs, kelajakdagi hayotlarini birga o'tkazishga qaror qilgan ikki shaxs. Turmush o'rtoqlar hissiy, ijtimoiy, shaxsiy maqsadlarga erishishda bir-birlariga yordam berishadi, birgalikda hayotlarining moddiy sharoitlarini yaxshilashga intiladilar, birgalikda oilaning iqtisodiy bazasini yaratadilar. Oilaning asoslari er-xotinning bir-biriga nisbatan ijtimoiy pozitsiyalari bilan shakllanadi. Oilada etakchi rol odatda ko'proq ta'sirga ega bo'lgan, birgalikda yashash jarayonida muammolar yuzaga kelganda qanday qaror qabul qilishni biladigan turmush o'rtog'iga tegishli. Odatda bu erkak, lekin hozirgi kunda oilada boshliqning ayol tomon siljishi ham, er-xotinning tengligi ham mavjud. O‘z-o‘zidan ma’lumki, oilaviy mavqeni belgilashda madaniy an’analar, qolaversa, har bir turmush o‘rtog‘ining shaxsiy xususiyatlari muhim o‘rin tutadi. Strukturaning shakllanishiga, binobarin, oiladagi rollarning taqsimlanishiga ijtimoiy mikrostrukturada sodir bo'layotgan o'zgarishlar jiddiy ta'sir ko'rsatadi. Oilada majburiyatlarning taqsimlanishi er va xotin o'z zimmalariga olgan rollar bilan bog'liqdir.
Xulosa
Oilaning asosiy vazifalaridan biri uning barcha a'zolarining shaxsiyatini rivojlantirish uchun sharoit yaratishdir. Oila shaxsning turli ehtiyojlarini qondiradi. Bolalarning tug'ilishi nafaqat o'z turini davom ettirish ongidan quvonch keltiradi, balki kelajakka ishonch bilan qarashga imkon beradi. Oilada odamlar bir-biriga g'amxo'rlik qilishadi. Shuningdek, oila insonning turli ehtiyojlarini qondiradi. Insonning oilaviy hayotida sevgi va o'zaro tushunish, tan olish, hurmat va xavfsizlik hissi eng aniq namoyon bo'ladi. Biroq, ularning ehtiyojlarini qondirish oilaning muayyan funksiyalarini bajarish bilan bog'liq. Afsuski, oila har doim ham o'z vazifalarini bajarmaydi. Bunday hollarda oilaning ijtimoiy roli muammosi paydo bo'ladi. O'z a'zolarini xavfsizlik, zarur yashash sharoitlari va o'zaro yordam bilan ta'minlashga qodir bo'lmagan oilalar, agar oilada ma'lum qadriyatlar noto'g'ri taqdim etilgan bo'lsa, o'z vazifalarini bajarmaydi.