Xalqaro Nordik universiteti

Asosiy qism
Taqchillik (iqtisodiyotda) — ilgari belgilangan, rejalashtirilgan yoki zarur darajadagi mablagʻ, resurs, tovarlarning yetishmasligi, tanqisligi. T.ning yalpi milliy mahsulot taqchilligi, tovarlar takchilligi, byudjet taqchshiigi, taqchil moliyalashtirish, taqchil iqtisodiyot kabi koʻrinishlari mavjud. T. har qanday darajada iqtisodiy muvozanatni buzadi, qarzlarning toʻplanib borishiga sabab boʻladi. Tovarlar va xizmatlar T.ligi xalq isteʼmol mollari va xizmatlarining aholi talabehtiyojlarini qondirish uchun yetishmasligi, ularni yetarli darajada ishlab chiqarmaslik oqibatida yuzaga keladi. Tovar taqchilligi iqtisodiyotning beqarorligi, undagi mutanosiblikning buzilishi, takror ishlab chiqarish.ning izdan chiqishi oqibatidir. Uni bartaraf etish uchun tovar ishlab chiqarish., tovar importi bozor talabiga qarab koʻpaytiriladi. Byudjet xarajatlari daromaddan ortib ketsa byudjet takchilligi yuzaga keladi. Bunday T. makroiqtisodiyot darajasida inflyatsiya jarayonining rivojlanib borayotganini, davlat moliyasining inqiroz holatida ekanligini koʻrsatadi. Davlat byudjetida T. byudjetning daromad qismida 20%gacha yoki yalpi milliy mahsulotning 7—8% gacha boʻlishiga yoʻl qoʻyiladi.¹
Urushdan keyingi reabilitatsiya davrida Yaponiya avtomobil sanoati og‘ir vaqtlarni boshdan kechirdi. 1949 yilda mahalliy ishlab chiqarish 25 622 yuk avtomobili va atigi 1008 yengil avtomobilni tashkil etdi. Mahalliy ishlab chiqarish ahamiyatsiz bo‘lib tuyulgan bo‘lsa-da, Toyota ishlab chiqarish zavodi nimadir qilishga intilayotgan odamlar bilan to‘lgan edi. Prezident Toyodaning uch yilda "Amerikaga yetib olamiz" degan so‘zlari bu ruhni uyg‘otdi. Hatto sekin o‘sish davrlarida ham Toyota ortiqcha inventar va ishchi kuchini butunlay yo‘q qiladigan ishlab chiqarish tizimi orqali xarajatlarni kamaytirish orqali foyda ko‘rishi mumkin edi. Bu ishlab chiqarishni boshqarishning yana bir inqilobiy tizimi desak, ehtimol ortiqcha bo‘lmaydi. U Teylor tizimi (ilmiy boshqaruv) va Ford tizimi (ommaviy yig‘ish liniyasi) ga amal qiladi.
Toyota ishlab chiqarish tizimi mahsulot ishlab chiqarishning maqbul usuli hisoblanadi, chunki u yakuniy maqsad - foyda olish uchun samarali vositadir. Ushbu maqsadga erishish uchun Toyota ishlab chiqarish tizimining asosiy maqsadi xarajatlarni kamaytirish yoki ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdir. Xarajatlarni kamaytirish va mahsuldorlikni oshirishga ortiqcha inventar va ortiqcha ishchi kuchi kabi turli xil yo‘qotishlarni yo‘q qilish orqali erishiladi.
Ushbu kontekstda xarajatlar tushunchasi juda keng. Bu o‘tmishda, hozirgi va kelajakda sotishdan olinadigan foyda olish uchun mo‘ljallangan naqd xarajatlardir.
Shuning uchun Toyota ishlab chiqarish tizimidagi xarajatlar nafaqat ishlab chiqarish xarajatlarini, balki sotish xarajatlarini, ma'muriy xarajatlarni va hatto kapital xarajatlarni ham o‘z ichiga oladi.
Ortiqcha ishlab chiqarishni yo‘q qilish
Toyota ishlab chiqarish tizimining asosiy e'tibori yo‘qotishlarni butunlay yo‘q qilish orqali xarajatlarni kamaytirishdir. Ishlab chiqarish jarayonida to‘rt turdagi yo‘qotishlarni topish mumkin:

Birinchidan, ishlab chiqarish ish joylarida yo‘qotishlar, birinchi navbatda, ortiqcha ishlab chiqarish resurslarining mavjudligi, bu ortiqcha ishchi kuchi, ortiqcha jihozlar va ortiqcha inventardir. Agar bu elementlar zarur bo‘lganidan ko‘proq miqdorda mavjud bo‘lsa, ular odamlar, asbob-uskunalar, materiallar yoki mahsulotlar bo‘ladimi, ular faqat pul xarajatlarini (xarajatlarini) oshiradi va hech qanday qiymat qo‘shmaydi. Masalan, haddan tashqari ishchi kuchiga ega bo‘lish ortiqcha xodimlar xarajatlariga olib keladi, ortiqcha ob'ektlarga ega bo‘lish ortiqcha amortizatsiya xarajatlariga olib keladi va ortiqcha inventarga ega bo‘lish ortiqcha pul xarajatlariga olib keladi (kapital va inventar qo‘yilmalar).