Xələfli A. A

Şəkil
43.
Maqmatik süxurların orta sıxlığının 

or.
maddi tərkibindən asılı -
lığı V.İ.Luçitskiyə görə. 
Şək
.44. Çökmə süxurlarının sıxlığının 

onun məsaməlliyindən K
m
asıllığı. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

137 
Çökmə süxurların sıxlığı təzyiq artdıqda məsaməliliyin 
azalmasına səbəb olur. Süxurda boşluqların həcminin azalması ilə 
bərabər sıxlıq artır. Ona görə də qırışıqlıq zonalarında (ərazilərində) 
eyni süxurun sıxlığı platformalardakı sıxlıqdan böyük olur. Bundan 
başqa qədim süxurların sıxlığı yeni əmələ gələn süxurlardan, 
dərinlikdə olan süxurun sıxlığı Yerin səthinə yaxın olan süxurun 
sıxlığından daha çox olur. Süxurların metamorfikləşməsi də onun 
sıxlığının artmasına səbəb olur, çox nadir hallarda bu proses sıxlığın 
azalması ilə qurtarır. 
Litaloji tərkibin dəyişməsi sıxlığın dəyişməsinə müqayisə olunacaq 
dərəcədə təsir etmir, ancaq bir neçə süxurlar üçün bunlar nəzərə 
alınacaq dərəcədə fərqlənirlər, məs. anhidrid—2.9, gips—2.3 qsm
3
, 
daş duz—2.1 qsm
3
. 
Filiz mineralları ilə zənginləşən süxurlarda sıxlıq artmağa başlayır, 
bu artım 3.5-4.0 qsm
3
qədər olur, bu isə filiz mineralının sıxlığından 
və faizlə miqdarından asılıdır. Bir qayda olaraq filizlərin sıxlığı çox 
böyük olur (3.5-dən 5 qsm
3
), oksidləşmiş filizlər isə kiçik sıxlığa 
malikdir (1.5-2,0 qsm
3
). Aşınma prosesi zamanı adətən süxurlarda 
məsamələrin (boşluqların) artmasına səbəb olur və beləliklə süxurun 
sıxlığının azalması müşahidə olunur. 6-cı cədvəldə çökmə süxurların 
sıxlığı haqda məlumat göstərilmişdir. 
Şəki
l. 45.
Samsonov densitometrinin prinsipial sxemi. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

138 
Sıxlığı təyin etmək üçün kəsilişdə süxurların açıq Yerlərindən 
nümunələr götürülür. Bu nümunələr 150—200 q
çəkisində olmalıdır. Hər müxtəlif növ süxur üçün bu nümunənin hər 
birindən 50—100 nümunə düzəldilir. Götürülən nümünələr geoloji 
kəsilişi tam təsvir etməlidir. Çoxlu nəmliyə malik süxurların sıxlığını 
təzə, nəmliyini itirməmiş süxurlarda təyin edirlər. 
Bərk süxurların sıxlığını hidrostatik çəkmə yolu ilə xüsusi olaraq 
düzəldilmiş densitometrlə təyin edirlər. Nümunənin kütləsini havada 
çəkirlər r
1
və sonra ipdən asıb suda çəkirlər r
2
və aşağıdakı düstürla 
sıxlığını hesablayırlar

)
(
2
1
1
р
р
р

Bu cihaz sıxlığı çox dəqiq və tez təyin etməyə imkan verir. Cihazın 
dəqiqlyi (0.01—0.02 q/sm
3
) -dir. Densitometr tərəziyə bənzəyir 
(şəkil 45), qolları qırıq formadadır, AO və 0V qolları bərabərdir, 
bunlar bir-biri ilə bucaq əmələ gətirir, bu bucaq (180°-

) qədərdir. 
Tərəzidə nümunənin kütləsini havada təyin edir (şəkil 45a). Bunu hər 
hansı çəki daşı ilə tarazlaşdırırlar və tərəzinin oxunun durduğu 
yerləşir qeyd edirlər İ. Sonra nümunəni suya salırlar (şəkil 45b) və
sıxlığı tərəzinin şkalasından hesablayıb q/sm
3
götürürlər.