Xirurgik kasalliklar

Umumiy simptomatologiyasi 

Yutish  faoliyati  buzilishi,  yoqimsiz  sezgilar,  ovqat  yutish  vaqtida  paydo 

bo’ladigan og’riqlar qizilo’ngach zararlanganidan dalolat beradigan eng muhim 

shikoyatlardan hisoblanadi. 

Disfagiya  (yutishning  buzilishi)  –  yutinish  harakatini  bajara  olmaslik, 

halqumda  va  qizilo’ngach    bo’ylab  ovqat  luqmasi  harakatining  buzilishi, 

shuningdek  bu  a’zolarda  ovqat  tutilib  qolishi  bilan  bog’liq  yoqimsiz  sezgilar. 

Disfagiya  og’riq  bilan  o’tishi  mumkin  –  disphagia  dolorosa  yutishda  og’riq 

odatda  zararlangan  sathda  seziladi,  u  orqaga,  bo’yinturuq  venaga  ham  o’tishi 

ehtimol. 

Ko’pchilik  bemorlar  ovqat  luqmasi  qaerda  tutilib  qolayotganini  aniq  aytib 

bera  oladilar.  Biroq  bu  sezgi  qator  hollarda  odatda  xaqiqiy  tutilib  qoladigan 

joydan  birmuncha  yuqorida  bosilish,  qisilish  sezgisi  sifatida  o’tadi.  Yutish 

boshlanishidan  tutilish  sezgisi  paydo  bo’lguncha  o’tgan  sekundlar  bilan 

hisoblanadigan  vaqt  qizilo’ngachning  xaqiqiy  zararlangan  joyini  aniqlashga 

yordam  beradi.  Yutilgandan  keyin  1-1,5  sekund  o’tgach  ovqat  luqmasi 

qizilo’ngachning 

bo’yin 

bo’limida 

bo’ladi, 

keyingi 

5-6 

sekundda 

qizilo’ngachdan  o’tadi  va  yutish  boshlangandan  6-8  sekund  keyin  me’daga 

tushadi. 

Disfagiyada  qizilo’ngachning  organik  zararlanishi  (rak,  stenozlar  va  b.) 

natijasida birinchi navbatda qattiq ovqat (non, olma, go’sht bo’lagi va b.) tutilib 

qoladi.  Ustidan  suv  ichib  yuborish  ko’pincha  engillik  beradi.  Funktsional 

disfagiyada  (ezofagospazm  oqibatida)  suyuqlik,  ayniqsa  juda  issiq  yoki  sovuq 

suyuqlik  ichilganda  aksariyat  qiyinchiliklar  paydo  bo’ladi.  Juda  quruq  ovqat 

yoki  katta bo’laklarni  yutish soppa-sog’  odamlarda disfagiya  keltirib chiqarishi 

mumkin.  Disfagiya  doimiy  yoki  o’zgarib  turadigan  bo’ladi.  Doimiy  disfagiya 

qizilo’ngach bo’shlig’ini yanada torayishga olib keladigan organik kasalliklarda 

kuzatiladi. O’zgarib turadigan disfagiya ezofagospazmga bog’liq. 

---

 

254 

Qator hollarda disfagiya sababini aniqlab bo’lmaydi. Disfagiya sabablarini 

izohlab  beradigan  quyidagi  ma’lumotlarni  keltirish  diqqatga  sazovor.  A.A. 

Shtuss  va  D.D.  Ashurbekov  ma’lumotlariga  ko’ra  rentgenologik  tekshirishga 

yuborilgan,  disfagiyasi  bo’lgan  534  nafar  bemor  orasidan  290  nafarida 

qizilo’ngach 

raki, 

59  nafarida 

funktsional 

buzilishlar, 

20  nafarida 

qizilo’ngachning surilishi va ezilishi, 1 nafarida diafragma – qizilo’ngach teshigi 

churrasi,  34  nafarida  esa  boshqa  kasalliklar  topilgan.  120  nafar  odamda  hech 

qanday o’zgarishlar aniqlanmagan. 

To’sh  orqasida  bosim,  to’lib  ketish  sezgisi  ovqat  eyish  vaqtida  paydo 

bo’ladi  va  aksariyat  kardiya  axalaziyasida  kuzatiladi.  Bosim  yoki  to’lib  ketish 

sezgisi  ovqat  eyish  boshlangan  vaqtda  paydo  bo’lgan  hollarda  vrach  bu 

simptomga  ayniqsa  diqqat-ehtiborini  qaratishi  zarur.  Odatda  bu  jiddiy  kasallik 

belgisi  (qizilo’ngach  raki,  me’daning  skirri,  kardiya  axalaziyasi  va  b.) 

hisoblanadi.  Uni  ishtaha  pasayib  ketgandagi  tez  to’yib  qolish  belgisi  deb 

o’ylamaslik kerak. 

Og’riq  (dolor).  Qizilo’ngach  kasalligiga  uchragan  ko’pgina  bemorlar 

og’riqdan  shikoyat  qiladilar.  Odatda  u  to’sh  orqasida  o’rta  chiziq  bo’ylab 

zararlanish  sohasiga  taxminan  mos  keladigan  joyda  bo’ladi,  biroq  u  o’ng 

tomondan  orqaga  va  to’shdan  chap  tomonga  berilishi  ham  mumkin.  Og’riqlar 

ovqat eyish bilan bog’liq bo’lishi va yutinishning buzilishi bilan o’tishi mumkin 

(rak, stenoz, diskineziyada). Ko’pincha bunday hollarda atayin qayt qilish bemor 

ahvolini engillashtiradi. 

Kardiya  raki  va  axalaziyasi  bo’lgan  bemorlarda  spontan  (o’z-o’zidan 

bo’ladigan)  og’riqlar  bo’ladi.  Ular  og’riq  krizlari  xarakterini  olishi  mumkin. 

Odatda  «og’riq  krizlari»  kasallikning  birmuncha  ilk  davrida,  aksariyat  tunda 

boshlanadi. Og’riqlar juda qattiq bo’ladi, orqaga, qizilo’ngach bo’ylab yuqoriga, 

bo’yinga,  jag’ga  o’tadi,  bir  necha  minutdan  bir  necha  soatgacha  davom  qiladi. 

Krizlar oyiga 1-3 marta, kamdan-kam hollarda bundan ko’proq paydo bo’ladi.