Xirurgik kasalliklar

Ichakning  obturatsion  tutilib  qolishidagi  taktika.  Ichak  obturatsiyasi 

turli-tuman  sabablardan  kelib  chiqishi  mumkin.  Ulardan  asosiylari:  ichak 

buralishi  yoki  bitishmalar  va  chandiqli  tortmalardan  bosilishi,  yo’g’on  va 

ingichka  ichakning  xavfli  va  (kamroq)  xavfsiz  o’smalari,  bo’shlig’ini  axlat  va 

o’t  toshlaridan  obturatsiyasi,  ichakning  gijjalardan  bekilib  tutilib  qolishi, 

ichakning chandiqli strikturasi hisoblanadi. 

---

 

436 

Gijja  invaziyasidan  tutilib  qolish  ko’pincha  askaridalardan  bo’ladi,  bunda 

to’siq  bo’lgan  joy  odatda  yonbosh  ichakda  joylashadi.  Laparotomiya  vaqtida 

xirurg  gijjalar  to’plamini  tugatishi  va  ularni  qism  va  qism  ichakning  quyi 

kesigiga  va  ko’richakka  surib  qo’yishi  kerak.  Askaridalar  eng  ko’p  to’plangan 

joyda  ichak  devorining  yupkalashib  qolganligi  yoki  unda  organik  o’zgarishlar 

bo’lishi  ichakni  qisman  rezektsiya  qilib,  anastomoz  qo’yishga  ko’rsatma 

hisoblanadi.  Odatdagi  enterotomiya  qilish  va  teshik  orqali  askaridalarning 

minimal miqdorini chiqarish ham mumkin. 

Tutilib  qolish  ingichka  ichakning  terminal  bo’limida  joylashgan  gijja 

invaziyasidan farqli ravishda o’t toshi tiqilib qolishi och ichakda va hatto uning 

boshlang’ich  bo’limida  eng  ko’p  uchraydi.  To’siq  yuqorida  joylashganda 

kasallik tez va og’ir kechadi. Tutilib qolishning bu turida enterotomiya qilinadi 

va  o’t  toshi  olib  tashlanadi,  bunda  tikishni  osonlashtirish  va  shaklini  kamroq 

buzish uchun ichakni ko’ndalangiga kesgan ma’qulroq. 

O’sma yo’g’on ichak obturatsiyasiga eng ko’p sabab bo’ladi. 75% hollarda 

tutilib qolish o’sma chambar ichakning chap yarmida joylashganda va ularning 

50%  rektosigmoid  burchakda  rivojlanadi.  Bu  pastga  tushadigan  chambar  ichak 

diametrining  birmuncha  kichikligi  va  unda  shakllanib  bo’lgan,  zich  axlat 

massalari  borligi  bilan  izoxlanib,  bu  tutilib  qolish  vujudga  kelishiga  yordam 

beradi.  Operatsiya  xarakteri  to’g’risidagi  masalani  echishga  bemor  ahvoliga 

kompleks baho berish, o’sma bor joydagi va ichakning olib keladigan kesigidagi 

lokal o’zgarishlar yordam beradi. Xirurg malakasini, anesteziologik ta’minot va 

shunga o’xshashlarni ham e’tibordan chiqazib bo’lmaydi. 

Radikal operatsiyani ko’tara olmaydagan og’ir bemorlarda ichaklarda turib 

qolgan  suyuqlikni  chiqarish  va  intoksikatsiyani  yo’qotish  uchun  avvalgi 

o’smadan  yuqorida  axlat  oqmasi  (axlat  yo’li)  qo’yish  kerak.  Metastazlar 

bo’lganda  yoki  o’sma  qo’shni  organlarga  o’sib  kirganda  operatsiyaning  bu 

bosqichi yagona hisoblanadi. 

Bemorning  ahvoli  engilroq  bo’lganda  o’smasi  bo’lgan  ichak  birlamchi 

rezektsiya qilinishi, keyin axlat oqmasi chiqarilishi mumkin. 

---

 

437 

Operatsiyadan  keyingi  davrda  intensiv  davolashning  tobora  ortib 

borayotgan  imkoniyatlari  obturatsion  tutilib  qolishda  birlamchi  rezektsiyani 

bajarishga  ko’rsatmalarni  birmuncha  kengaytirishga  imkon  berdi.  Biroq 

yuqorida  aytib  o’tilganidek  asosiy  operatsiyani  ko’richakka  engillashtiruvchi 

oqma  qo’yish  bilan  to’ldirish,  shuningdek  qo’yilgan.  anastomozdan  yuqorida 

orqa  chiqaruv  yo’li  orqali  ichak  zondi  kiritish  yo’li  bilan  olib  keladigan 

bo’limning  to’liq  dekompressiyasini  ta’minlash  zarur.  Ko’pgina  mualliflar 

anastomoz  parietal  qorin pardasi  bilan bekitilganda  uning  yaxshi bitishini  qayd 

qiladilar. 

Stenozga  olib  keladian  o’sma  ko’richak  yoki  yuqoriga  ko’tariladigan 

chambar  ichakda  joylashgan  bo’lsa,  aksariyat  birlamchi  rezektsiyadan 

foydalanishga  to’g’ri  keladi.  Biroq  chambar  ichak  o’ng  yarmi  o’smalari  uchun 

xarakterli  metastazlanish  munosabati  bilan  ko’pincha  yonbosh  va  yuqoriga 

ko’tariladigan yoki ko’ndalang chambar ichaklar orasiga aylanma anastomozlar 

qo’yiladi. 

Invaginatsiya  –  obturatsiya  bilan  strangulyatsiya  orasida  oraliq  holatini 

egallaydigan ichak tutilishining turidir. Katta yoshdagi odamlarda invaginatsiya 

kam  uchraydi.  Odatda,  yonbosh  ichak  ko’richak  ichiga  kiradi.  Operatsiya 

xarakteri invaginatda operatsiya vaqtigacha ro’y bergan mahalliy o’zgarishlarga 

bog’liq.  Invaginatsiyani  ko’pincha  yuqoriga  ko’tariladigan  ichak  tomonidan 

invaginat boshchasini asta-sekinlik bilan bosib, shunchaki to’g’rilash bilan yo’q 

qilishga  muvaffak  bo’linadi.  Destruktiv  o’zgarishlar  bo’lganda  ichakni 

rezektsiya  qilish  (qon  oqimi  bo’zilishi  sababli  ro’y  bergan  nekroz)  odatda 

ileotranverzoanastomoz qo’yish bilan tugallanadi. 

Ichak  buklanishi  yoki  uning  boshqa  deformatsiyasi  natijasida  paydo 

bo’lgan  bitishmadan  tutilib  qolishda  ichak  o’tkazuvchanligini  tiklash  uchun 

ko’pincha  bitishma  yoki  tortmani  kesishning  o’zi  kifoya  qiladi.  Katta 

ko’lamdagi  bitishma  jarayoni  tutilib  qolgan  joyni  hamavaqt  to’g’ri  aniqlashga 

imkon  beravermaydi,  shuning  uchun  bunday  sharoitda  passajdan  ichak 

---

 

438 

qovuzloqlari  yig’indisini  uzib  qo’yadigan  aylanma  anastomoz  qo’yish  juda 

maqsadga muvofiq. 

Adabiyotda  ichakning  o’tkir  tutilib  qolishini  bartaraf  qilish  va  Nobl 

operatsiyasini  bir  vaqtda  bajarish  to’g’risida  axborotlar  bor.  Bunday  taktikani, 

aftidan,  bemorlarning  bir  qismi  uchun  to’g’riligini  tan  olish  va  bu  operatsiyani 

katta tajribaga ega xirurglar bajarishi lozimligini ta’kidlab o’tish zarur. 

Ichakni  turib  qolgan  suyuqlikdan  xoli  qilish  va  operatsiyadan  keyingi 

davrda  uning  bemalol  oqib  ketishiga  sharoit  yaratishga  ingichka  ichakning 

hammasini,  zarur  bo’lganda  yo’g’on  ichakni  ham  intubatsiya  qilish  yo’li  bilan 

erishiladi.  Ichakni  dekompressiya  qilish  va  uning parezini dori-darmonlar bilan 

davolash  bilan  birga  ichak  tutqichni  0,25%  li  novokain  eritmasi  bilan  blokada 

qilish  tavsiya  etiladi,  bu  ham  peristaltika  tiklanishiga  imkon  beradi.  Ichakda 

morfologik  o’zgarishlar  bo’lmaganda  yoki  kam  yuzaga  chiqqanda  erta 

bajariladigan  operatsiyalar  hajmi  (bitishmani  qirqish,  ichak  bo’shlig’ini 

ochmasdan  stomani  chiqarish),  qorin  bo’shlig’ini  drenaj  qilishga  ehtiyoj 

qolmaydi.