Xirurgik kasalliklar

Jigarning jarohatlanishlari 

Jigar 

jarohatlanishlari 

odatda 

yo’l-transport 

hodisalari 

oqibatida, 

balandliklardan  yiqilish,  o’tkir  predmet  yoki  o’q  otar  qurol,  turli-tuman  qattiq 

buyumlar  ta’siridan  kelib  chiqib,  teshib  kirgan  yaralanishlarga  bog’liq  bo’lishi 

mumkin. Ular yatrogen tabiatga ega bo’lishi mumkin. Jigar jarohatlari aksariyat 

hollarda  ko’krak,  qorin  bo’shlig’idagi  boshqa  a’zolarning,  shuningdek  bosh  va 

sklet suyaklarining jarohatlanishi bilan birga o’tadi. 

Jigar  jarohatlari  ochiq  yoki  yopiq  turlarga  bo’linadi.  Jigar  jarohatlarining 

tabiatiga va darajasiga ko’ra ularning klinik belgilari juda kam yoki shok, ichga 

qon  ketishi,  peritonit  belgilari  ko’rinishida  yaqqol  namoyon  bo’lishi  mumkin. 

Qorinning  oldingi  devorida  qontalash  sohalarning  borligi,  jarohat  kanalining 

joylashuvi va yo’nalishi operatsiyaga qadar jigarning jarohatlanganligiga shubha 

uyg’otishi  mumkin.  Tashxis  qo’yishda  laparoskopiya,  qorin  bo’shlig’i 

suyuqligini  diagnostik  aspiratsiya  qilish,  ultratovush  yordamida  tekshirish, 

kompyuter  tomografiyasi  katta  yordam  berishi  mumkin.  Bunda  qorin 

bo’shlig’ida  qon  yoki  o’t  suyuqligining  borligi,  jigar  yorilganligi  yoki  uning 

kapsulasi ostida suyuqlik yig’ilganligini aniqlash mumkin. Ayrim hollarda jigar 

parenximasida  gaz  to’planganligi  aniqlanadi.  KT  da  pasaygan  singish 

koeffitsenti  sohasi  fonidagi  gaz,  gematomaning  yiringlagani  haqida  axborat 

beradi.  Qorinning  yopiq  jarohatida  diagnozni  aniqlash  uchun,  ba’zan 

laparotomiya o’tkazish zarurati tug’iladi. 

2-jadval 

Jigar jarohatlanishining og’irlik darajasi 

(Amerika xirurglari assotsiyasining tasnifi bo’yicha) 

 

Og’irlik 

darajasi 

Jarohatlanish tabiati 

I 

Yuzasi 10% dan kichik kapsula osti gematomasi, ortib bormaydi, 

parenxima yirtilishi  chuqurligi 1 sm dan oshmagan, qonamaydi.  

II 

Yuzasi 10-50% kapsula osti gematomasi, ortib bormaydi. Yirtilish 

---

 

445 

maydoni 10 sm kam va chuqurligi 1-3 sm, qon oqishi davom qiladi. 

III 

50%  dan  ortiq  kapsula  osti  gematomasi  yoki  ortib  boradigan, 

gematoma  yirtilib  qon  oqadi,  markaziy  gematoma  chukurligi  2  sm 

dan ko’p. Parenxima ichkariga 3 sm dan ko’p yirtilgan. 

IV 

Markaziy  gematoma  yirtilib  qon  oqadi.  Jigarning  25-50% 

parenximasi emirilgan. 

V 

Jigar  parenximasining  50%  kupi  emirilgan.  Pastki  kovak  yirik 

jigar venalari jarohatlangan. 

VI 

Jigar uzilib tushgan. 

 

Jigar  jarohatlarini  davolash  ko’pchilik  hollarda  xirurgik  usulda, 

jarohatlanish  tabiati  va  og’irligi  bilan  belgilanadi.  Jigardagi  kichikroq 

gematomalar  qunt bilan kuzatib borilib, gemodinamika ko’rsatkichlari barqaror 

bo’lganda,  konservativ  usulda  davolash  olib  boriladi.  Qorin  bo’shlig’ida 

patologik  suyuqlik  bo’lganda,  shuningdek  sanchilgan,  kesilgan  jarohat 

bo’lganida  yoki  o’q  otar  qurollardan  jarohatlanishda  laparotomiya  va  qorin 

a’zolari taftishi (reviziya) o’tkazilishi zarur bo’ladi. 

Jigar  jarohatlarida  operatsiyaning  maqsadi:  qon  oqishini  to’xtatish, 

jigarning  jarohatlangan  to’qimasiga  ishlov  berish  va  qorin  bo’shlig’ini 

drenajlashdan  iborat  bo’ladi.  Qon  oqishini  to’xtatish  uchun    gepatoduodenal 

bog’lamdan  o’tadigan  jigar  arteriyasi,  darvoza  venasini  barmoq  bilan  bosib 

turish yoki oqayotgan qonni to’xtatishni imkonini beradigan qisqichlar ishlatish 

yo’li  bilan  vaqtincha  gemostazni  ta’minlash  va  qulay  joyda  qon  tomirlarini 

tikish  yoki  bog’lash  kabi  amaliyotlar  qo’llanadi.  Jarohatlangan  jigarga  xirurgik 

ishlov  berish,  mahalliy  gemostaz  uchun  kichikroqlarini  koagulyatsiya  qilish, 

majaqlangan  va  xayotga  layoqatsiz  to’qimalarni  kesib  olib  tashlash,  atipik 

rezektsiyalar,  П-simon  choklar  quyish  yoki  klipsalar  yordamida  qonni 

to’xtatishdan  iborat.  Ba’zi  hollarda,  jarohatlangan  qismni  katta  charvining 

tutami bilan tompanada qilish yoki maxsus gemostatik preparatlar qo’llash yo’li 

bilan qonni to’xtatish talab etiladi (95-rasm). 

---

 

446 

 

 

 

95-rasm. Jigar jarohatini bartaraf etish amaliyotining bosqichlari. 

 

Jigar  parenximasining  yirik  qon  tomirlar  va  o’t  yo’llarini  qamrab  olgan 

jarohatlanishlari,  jigarni  bir  qismini  rezektsiya  qilishni  talab  etadi  va  bu  holda 

jigarning sektoral va segmentar tuzilishlari hisobga olinishi lozim bo’ladi. 

Operatsiyadan  keyingi  davrda  kechikkan  qon  ketishi,  o’t  oqmalari,  o’t 

yo’llari  strikturalari,  darvoza  venasi  stenozlari,  portal  gipertenziya  va  jigar 

abstsesslari  shakllanishi,  koagulopatiya  va  sepsis  kabi  asoratlar  yuzaga  kelishi 

mumkin.  Odatda,  katta  jarohatlarda  qon  ketishining  asosiy  sabablaridan  biri 

jigar arteriyasining uzilishi yoki unda anevrizma shakllanishi, uning esa yorilib 

o’t yo’llariga tushishi  (gemobiliya) paydo bo’lishiga sabab bo’lishi mumkin. Bu 

asoratlarni  aniqlash  uchun  jigar  arteriyasi  selektiv  arteriografiyasini  bajarish 

lozim bo’ladi. 

O’t  oqmalari  magistral  o’t  yo’llarida  o’tkazuvchanlikning  buzilishi 

(yorilishi yoki to’siq paydo bo’lishi) oqibatida va o’t qopchasi gipertenziyasida 

yuzaga  kelishi  mumkin.  Bu  hollarda  oqmadan  chiqayotgan  o’t  suyuqligini 

tashqariga  faol  ravishda  aspiratsiya  qilish  orqali,  qorin  bo’shlig’iga  o’t 

suyuqligining  tarqab  ketishini  oldini  olish  va  o’t  oqmasini  shakllantirish 

maqsadga muvofiq bo’ladi. 

A 

B 

---

 

447 

O’t  chiqaruvchi  yo’llar  strikturasida  toraygan  qismlarni  dilyatatsiya  qilib 

kengaytirish,  stentlar  o’rnatish  vositasida,  endoskopik  yoki  jigar  orqali 

endobiliar  operatsiyalar  yordamida  dimlanib  qolgan  o’t  suyuqligini  tashqariga 

yo’llash  orqali  vaqtincha  bemor  ahvolini  yaxshilash,  keyin  esa  rejali  amaliyot 

o’tkazib qoniqarli natijaga erishish mumkin. Rejali usulda bajariladigan bunday 

xirurgik  operatsiyalarga,  aylanma  yo’l  orqali  o’t  oqimini  ta’minlaydigan 

biliodigestiv anastomozlar qo’yishlar kiradi.  

Jigar  jarohatlanishlarida  o’lim  darajasi  yuqori  (10-60%)  bo’lib,  jarohatga 

qo’shilib  keladigan  shokning  og’irligiga,  jarohatlanishning  hajmi,  tabiati  va 

xususiyatiga,  operatsiyadan keyingi asoratlar turiga va uning og’irligiga bog’liq 

bo’ladi.  Jigarning  pastki  kovak  venasi,  darvoza  venasi  va  jigar  venalari  bilan 

birgalikdagi jarohatlanishi, ayniqsa o’ta xavfli hisoblanadi.