2- mavzu: Bogshma gap. Bogshma gap qismlarining mazmun munosabati. Komponentlari(qismlar) orasida teng aloqa bogshma gap qismlarining olanish usuli ekanligi
2- mavzu:Bogshma gap. Bogshma gap qismlarining mazmun munosabati. Komponentlari(qismlar) orasida teng aloqa bogshma gap qismlarining olanish usuli ekanligi. Teng boglovchi vazifasidagi ayrim yuklamalar,lsaesaz shakllari bogshma gap qismlarini boglangan qolangan qolangan qolovchi vositalar.
3. Bogshma gap qismlarining olangan qolangan qolangan qolangan qoBo, solangan qolangan qolangan qoishtiruv, ayiruv, zidlov munosabatlarini ifodalovchi teng boglsa, esa solovchi vazifasida keluvchi -da, -u (-yu) yuklamalari orqali birikadi.
Bogshma gap tarkibidagi gaplar bir-biriga biriktiruv, choglovchilar; bozlari; bogHozirgi adabiy o darsligida bogshma gaplar teng qismli qolumotlar berilgan:
Bogshma gap bilan ergash gapli qolangan qoshma gaplar orasida grammatik, intonatsion farqlar mavjud. Ular quyidagilardan iborat:
1. Bogshma gaplarda sodda gaplarni biriktirish uchun teng bogllanadi. Ergash gapli qolovchi va nisbiy sollanadi.
2. Bogshma gapni tashkil etgan sodda gaplarning kesimlari har vaqt marsatuvchi mustaqil shaklda boshma gap kesimlari esa ravishdosh, sifatdosh, shart feladi.
3. Bogshma gapda sanash, qiyoslash intonatsiyasi boshma gaplarda tobelantiruvchi yoki izoh intonatsiyasi bolangan qozaro aloqasi quyidagi mazmun munosabatlar ifodalanadi:
Bogshma gap qismlarining ozaro mazmun munosabatiga kolangan qolinadi:
Tarkibidagi sodda gaplarning ora bogshma gaplar quyidagi turlarga bolangan qolangan qolangan qolangan qolsa, esa solangan qou(yu), -da yuklamalari orqali birikadi.
Va bog`lovchisi ikki yoki undan ortiq predikativ birlikni bir-biriga biriktirganda payt, chog`ishtirish, ba`zan sabab ma`nosini ifodalaydi.
Va bog`lovchisi ikki yoki undan ortiq predikativ birlikni bir-biriga biriktirganda payt, chog`ishtirish, ba`zan sabab ma`nosini ifodalaydi.
Ham bog`lovchisi ba`zan bog`langan qo`shma gap komponentlarini bir-biriga bog`lab keladi va o`xshash voqea-hodisalar bir vaqtda yoki turli vaqtda yuzaga keladi.
- da yuklamasi biriktiruv bog`lovchisi vazifasini bajarib, ikki yoki undan ortiq sodda gaplarni bog`laydi. Harakatning odatdagidan ko`ra tezroq bajarilishi ifodalanadi.
- u (-yu) yuklamasi ikki sodda gaplarni bog`lab kelganda, va bog`lovchisiga yaqin vazifani bajaradi. Bog`langan qo`shma gapda ifodalangan birdan ortiq voqea-hodisalarning bajarilish paytini, sababini ko`rsatib keladi. Shu payt oftob yana bulut ostiga kirdi-yu, uyni shom qorong`ilig`i bosdi. (A.Q.).
u (-yu)yuklamasi yordami bilan tuzilgan bog`langan qo`shma gapda, voqeaning to`satdan, kutilmaganda yuzaga kelganligi ham anglashiladi: Darvoza sharaqlab ochildi-yu, qushdek uchib Raisa kirdi.
Zidlov munosabatli bog`langan qo`shma gap komponentlarini o`zaro bog`lashda ammo, lekin, biroq kabi bog`lovchilar va shu bog`lovchilar vazifasidagi u(-yu), -dayuklamalari ishlatiladi.
Zidlov bog`lovchili bog`langan qo`shma gaplardagi mazmun to`siqsiz ergash gapli qo`shma gapdagi mazmunga yaqin bo`ladi.
Ammo bog`lovchisi bilan birikkan qo`shma gaplarda komponentlardagi mazmun bir-biriga qarama-qarshi qolsa, esa solangan qoladi: Otabek sukutda, Olsa boshi bilan lsa, esa solangan qoladi: Otabek sukutda, Olsa boshi bilan tiboringiz uchun rahmat!
http://fayllar.org
