Xorijda geografiya ta’limi



Yüklə 37,93 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix22.12.2023
ölçüsü37,93 Kb.
#190491
geografiyaochilova



Ochilova Nigora


Geografik tushunchalar, ularning 
turlari va shakllanishi


Geografik tushunchalar odamlar va
tabiiy va madaniy muhit o'rtasidagi
munosabatlar va aloqalarni
o'rganishga imkon beradi. Ular
fazoviy komponentga ega. Ular
geograflar dunyo haqidagi
ma'lumotlarni sharhlash va ifodalash
uchun foydalanadigan asosni
ta'minlaydi.


Shuningdek, savol tug'iladi: 
asosiy geografik tushunchalar
nima?


Etti geografik tushunchalar joy, makon, atrof-muhit, 
o'zaro bog'liqlik, barqarorlik, miqyos va o'zgarishdir
kalit dunyomizni tashkil etuvchi joylarni tushunish
uchun.
4 ta geografik tushunchalar nima? Asosiy geografik
tushunchalar:
-Manzil.
-Mintaqa.
-Joy (jismoniy va madaniy atributlar)
-Zichlik, dispersiya, naqsh.
-Fazoviy o'zaro ta'sir.
-Hajmi va masshtabi.


Geografik tadqiqotlar muayyan 
madaniy va jismoniy hodisani 
tanqidiy ob'ektiv o'rganish, tekshirish 
va tushuntirishdir. Boshqacha qilib 
aytganda, ular ma'lum bir kamchilik 
yoki bo'shliqni hal qilishga yoki 
bartaraf etishga harakat qilishadi 
geografik bilim


Geografiya joylar va odamlar va ularning
atrof-muhit o'rtasidagi munosabatlarni
o'rganishdir. Geograflar Yer yuzasining fizik
xususiyatlarini ham, unda tarqalgan insoniyat
jamiyatlarini ham o'rganadilar. Geografiya
narsalarning qayerda topilganligini, nima
uchun borligini va vaqt o'tishi bilan qanday
rivojlanib, o'zgarishini tushunishga intiladi


Shuningdek, bilingki, oddiy so'zlar bilan geografiya nima? 
Geografiya (yunon tilidan: géžaphia, geography, so'zma-so'z
"yer tasviri") - yer va unda odamlarni o'rganadigan fan. Uning
xususiyatlari qit'alar, dengizlar, daryolar va tog'lar kabi
narsalardir. Geograf dunyoni va undagi narsalarni, ular qanday
boshlanganini va qanday o'zgarganligini tushunishga harakat
qiladi.



Yana bilingki, 
geografiyaning 4 turi
nima?
Bular inson geografiya ,
jismoniy geografiya
atrof-muhit geografiya.


Geografiya fanining sohalari 
qanday?
Qo'llash doirasi va filiallari 
Geografiya : Shunday qilib, 
geografiya sohasi Qurolli 
xizmatlar, atrof-muhitni 
boshqarish, suv resurslari, 
tabiiy ofatlarni boshqarish, 
meteorologiya va 
rejalashtirish va turli xil 
ijtimoiy fanlar kabi turli 
fanlarda.


Tabiiy geografik tadqiqot uslublari o’quv kursining asosiy mazmuni 
shundan iboratki, —asosiy taksonomik birliklar, —tabiiy geografik 
tadqiqotlarda qo’llaniladigan usul va uslublar, — dalada daliliy 
ma’lumotlarni to’plash va ularni tartibga solish, tarmoqli tabiiy 
geografik tadqiqot ishlari, —kompleks tabiiy geografik tadqiqot 
ishlarini o’rganish, tadqiqot ishlari olib borish va u bilan bo’lgan 
ishlar tizimini o’rgatishdan iborat.


Qadim zamonlardan boshlab, 
geografiya fani turli xil kuchli
karshiliklarga uchragani bilan bu fan 
uzining bir butunligini saklab kola 
bildi. Geografiya fanlari tizimining
bir butunligini saklab kolinishida
geografik bilimlarni asosini tashkil
etuvchi uchta tamoyili asosiy urin
egalladi.


Jumladan, bu
tamoyillar
quyidagilardir: 
1.Regionalizm 
2.Ekologizm 
3.Antropogenizm


Geografik o’rganish va tasvirlashda asosiy obyekt sifatida anik xudud
maydonga chikadi. Tabiiy geografiyada regionalizm tamoyillarini
rivojlanishida geografiyaning xaritashunoslik bilan uzviy alokasi asosiy rol
uynagan. Xaritashunoslik uslubida joyning anik kurinishi va tasvirlanishi
urganilayotgan regionni geografik tadk.ik kilinishida kuchli texnik vositalar
yordamida ob’ektni xakikiy tavsifi aniklanadi va usha regionning geografik
konuniyatlari kurib chikiladi.


Ekologizm tamoyillari tabiiy geografiyada tabiiy zonalari va tabiiy 
landshaftlar xakidagi bililarni ishlab chik.ishda uz aksini topdi. 
Ma’lumki, bu tushunchalar tabiiy muxit komponentlarini moxiyatini 
uzaro alokalarini aniklash uchun belgilangan. Ya’ni iklimiy sharoit, 
relef, tuprok, usimlik va xayvonot dunyosi. Bu tabiat komponentlari 
u yoki bu regionda albatta kaytariladi. Ekologizm tamoyilida tabiiy 
landshaft eng asosiy rolni uynaydi, bu atama geografiyaga 
biologiyadan kirib kelgan "ekotizim" 9 atamasi bilan juda 
yakinlashadi.'


Geografik tadqiqotlarning keyingi rivojlanishida eng dolzarb
bulgan xolatlardan biri bu antropogenizm tamoilini roli
oshib borayotganligidir. Inson kadim zamonla.rdan buen
tabiatga uning unsurslariga kelmokda, XX asrning oxirgi
usuv nuk'chasi yilliklariga kelib, uning ta’siri global 
darajaga kutarilib ketdi. Shularni xisobga olib geografik
bilimlarnimg asosiy yunalishi endilikda kandaydir xali
insonni oyogi etib bormagan ulkalarni tadqiq qilish emas, 
balki tabiiy muxitni saklash, ximoya kilish va uni uzgartirish
extiyotkorlikni amalgam oshirish bilan boglik bulmokda


Tabiiy geografiyadagi geofizik va geokimyoviy 
yo’nalishlar Boshqa fundamental va amaliy 
fanlar singari tabiiy 11 geografiyada xam juda 
ko’p xil tadqiqot ishlari uchun qo’llaniladigan 
usul va uslublar mavjud. Bu usul va uslublar 
yordamida tabiiy geografiyada oddiy voqea 
xodisalarning tub moxiyati ochib beriladi va shu 
bilan birga ularda vujudga kelgan xar xil 
muammolarni bartaraf qilish va ularni 
kelajakdagi xolatini bashorat qilishi masalalari 
aniqlanadi


Fan hamisha biron tarzda hodisalarning aloqalarini 
ochib berishga intilib keldi. Lekim ilgari xech qachon 
ayrim xodisalarni aloqador bir butun xolda tadqiqot 
qilish fanda xozirgi vaqtdagidek o’rin tutgan emas. 
Hodisalar va jarayonlarni tizimlar sifatida, ya’ni 
elementlari va qismlari muayyan aloqadorlikda bo’lib, 
bularning o’zlari xam kengroq tizimlarning tomonlari va 
qismlaridan iborat bo’lgan yaxlit butunliklar sifatida 
taxlil qilish — xozirgi zamon fanining xarakterli 
xususiyatlaridan biridi


Fanning vazifasi va maqsadi 
avvalo tabiat va jamiyatni 
xarakat va taraqqiyotning 
qonuniyatli jarayoni sifatida 
ob’ektiv qonunlar taqozosi 
bilan yuzaga keladigan va 
shu qonunlar yo’llab turgan 
jarayon sifatida 
tushunishdan iboratdir


Geografik
atlaslardagi
devoriy
gipsometrik
kartalardan foydalanib, joyiing orografik tuzilishiga
tasvir berishdan boshlash kerak, Bunda xudud, er
yuzasi tuzilishisting umumiy ko’rinishi, gipsometrik
yuzasidagi tafovutlar, eng baland va eng past
nuqtalarining o’rni, ularniig mutlaq va nisbiy
balanddiklari, er yuzasining tutilganligi, uning
sabablari tushuntirilishi kerak.


Ayni shu joyda er yuzasining 
asosiy geomorfologik shakllarini 
xosil bo’lishida etakchi rol 
o’ynagan ichki va tashqi 
kuchlarning roli batafsil bayon 
etilganidan so’ng, xudud xaqida 
u qanday geomorfologik rayonga 
mansub ekanligini va kelib 
chiqishini aiiqlanadi. Shunday 
umumiy xususiyatlari belgilab 
olinganidan so’ng xudud rel’efiga 
birma bir xarakteristika berilib 
tadqiqot ishlari davomida bunga 
to’liq amal qilinadi. 


Tadqiq etilayotgan xududda daryolar oshib o’tgan bo’lsa, ularning
vodiysini - umumiy yo’nalishini, kengligini, chuqurligini, vodiyning
shayushni, qayiri va qayir usti terrasalarini, ular daryoning xar ikkala
soxilida aks etganmi yoki yo’qmi, qayirning va uning ustidagi
terrasalarning balandligi, kengljgi, yuzasining xarakteri, geologik
qiyofasi tadqiqot ishida ifoda etilgan bo’lishi kerak. Asliy soxillar,
qayir va terrasalar, eroziya, surilma, karst, eol yaratmalari bilan
tuzilgan bo’lsa ularning sabablarini aniqlash va xosil bo’lgan
shakllarni tasvirlashda geografik va geomorfologik manbalardan
atroflicha foydalanish lozim


Joyning rel’efiga berilgan tavsif
kartografik, grafik chizmalar bilan
to’ldirilishi lozim. Ayniqsa xisobot
qismida atlas va adabiyotlardagi
geomorfologik xaritalarni bir —biriga
taqqoslab, soddalashtirilgan
nusxasini chizib xisobotga qo’shish
mumkin. Yana xududning er yuzasi
tuzilishining murakkablik darajasini
xisobga olib tipik yo’nalish bir
geomorfologik kesma tuzish shu
joyga xos fotosuratlar ilova 18 
qilinsa maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Xisobotni qiymatini oshiradi. 


Geomorfologik tadqiqot ishlari olib borilganda albatta rel’efning
morfologiyasi, morfometriyasi, genezisi, yoshi, aniqlanadi. 
Rel’ef landshaftning etakchi komponenti bo’lishi bilan bir
vaqtda, geologik rivojlanish bosqichlari, geologik strukturalar
bilan xam uzviy boliqdir. Geomorfologik tadqiqotlarda bularga
katga e’tibor berilishi kerak bo’ladi. Tabiiy va antropogen
omillarning rel’efga ta’siri: bu savolga javob berish uchun
birinchidan rel’ef xosil qiluvchi omillarni bilib olishimiz darkor, 
shunday qilib rel’ef xosil qiluvchi omillarga —iqlim, oqar suvlar, 
shamol umuman erning ustki va erning ichki kuchlari kiradi

Yüklə 37,93 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin