Xorijda geografiya ta’limi
Yüklə 37,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Ochilova Nigora Geografik tushunchalar odamlar va tabiiy va madaniy muhit o'rtasidagi munosabatlar va aloqalarni o'rganishga imkon beradi. Ular fazoviy komponentga ega. Ular geograflar dunyo haqidagi ma'lumotlarni sharhlash va ifodalash uchun foydalanadigan asosni ta'minlaydi. Shuningdek, savol tug'iladi: asosiy geografik tushunchalar nima? Etti geografik tushunchalar joy, makon, atrof-muhit, o'zaro bog'liqlik, barqarorlik, miqyos va o'zgarishdir kalit dunyomizni tashkil etuvchi joylarni tushunish uchun. 4 ta geografik tushunchalar nima? Asosiy geografik tushunchalar: -Manzil. -Mintaqa. -Joy (jismoniy va madaniy atributlar) -Zichlik, dispersiya, naqsh. -Fazoviy o'zaro ta'sir. -Hajmi va masshtabi. Geografik tadqiqotlar muayyan madaniy va jismoniy hodisani tanqidiy ob'ektiv o'rganish, tekshirish va tushuntirishdir. Boshqacha qilib aytganda, ular ma'lum bir kamchilik yoki bo'shliqni hal qilishga yoki bartaraf etishga harakat qilishadi geografik bilim Geografiya joylar va odamlar va ularning atrof-muhit o'rtasidagi munosabatlarni o'rganishdir. Geograflar Yer yuzasining fizik xususiyatlarini ham, unda tarqalgan insoniyat jamiyatlarini ham o'rganadilar. Geografiya narsalarning qayerda topilganligini, nima uchun borligini va vaqt o'tishi bilan qanday rivojlanib, o'zgarishini tushunishga intiladi Shuningdek, bilingki, oddiy so'zlar bilan geografiya nima? Geografiya (yunon tilidan: géžaphia, geography, so'zma-so'z "yer tasviri") - yer va unda odamlarni o'rganadigan fan. Uning xususiyatlari qit'alar, dengizlar, daryolar va tog'lar kabi narsalardir. Geograf dunyoni va undagi narsalarni, ular qanday boshlanganini va qanday o'zgarganligini tushunishga harakat qiladi. Yana bilingki, geografiyaning 4 turi nima? Bular inson geografiya , jismoniy geografiya atrof-muhit geografiya. Geografiya fanining sohalari qanday? Qo'llash doirasi va filiallari Geografiya : Shunday qilib, geografiya sohasi Qurolli xizmatlar, atrof-muhitni boshqarish, suv resurslari, tabiiy ofatlarni boshqarish, meteorologiya va rejalashtirish va turli xil ijtimoiy fanlar kabi turli fanlarda. Tabiiy geografik tadqiqot uslublari o’quv kursining asosiy mazmuni shundan iboratki, —asosiy taksonomik birliklar, —tabiiy geografik tadqiqotlarda qo’llaniladigan usul va uslublar, — dalada daliliy ma’lumotlarni to’plash va ularni tartibga solish, tarmoqli tabiiy geografik tadqiqot ishlari, —kompleks tabiiy geografik tadqiqot ishlarini o’rganish, tadqiqot ishlari olib borish va u bilan bo’lgan ishlar tizimini o’rgatishdan iborat. Qadim zamonlardan boshlab, geografiya fani turli xil kuchli karshiliklarga uchragani bilan bu fan uzining bir butunligini saklab kola bildi. Geografiya fanlari tizimining bir butunligini saklab kolinishida geografik bilimlarni asosini tashkil etuvchi uchta tamoyili asosiy urin egalladi. Jumladan, bu tamoyillar quyidagilardir: 1.Regionalizm 2.Ekologizm 3.Antropogenizm Geografik o’rganish va tasvirlashda asosiy obyekt sifatida anik xudud maydonga chikadi. Tabiiy geografiyada regionalizm tamoyillarini rivojlanishida geografiyaning xaritashunoslik bilan uzviy alokasi asosiy rol uynagan. Xaritashunoslik uslubida joyning anik kurinishi va tasvirlanishi urganilayotgan regionni geografik tadk.ik kilinishida kuchli texnik vositalar yordamida ob’ektni xakikiy tavsifi aniklanadi va usha regionning geografik konuniyatlari kurib chikiladi. Ekologizm tamoyillari tabiiy geografiyada tabiiy zonalari va tabiiy landshaftlar xakidagi bililarni ishlab chik.ishda uz aksini topdi. Ma’lumki, bu tushunchalar tabiiy muxit komponentlarini moxiyatini uzaro alokalarini aniklash uchun belgilangan. Ya’ni iklimiy sharoit, relef, tuprok, usimlik va xayvonot dunyosi. Bu tabiat komponentlari u yoki bu regionda albatta kaytariladi. Ekologizm tamoyilida tabiiy landshaft eng asosiy rolni uynaydi, bu atama geografiyaga biologiyadan kirib kelgan "ekotizim" 9 atamasi bilan juda yakinlashadi.' Geografik tadqiqotlarning keyingi rivojlanishida eng dolzarb bulgan xolatlardan biri bu antropogenizm tamoilini roli oshib borayotganligidir. Inson kadim zamonla.rdan buen tabiatga uning unsurslariga kelmokda, XX asrning oxirgi usuv nuk'chasi yilliklariga kelib, uning ta’siri global darajaga kutarilib ketdi. Shularni xisobga olib geografik bilimlarnimg asosiy yunalishi endilikda kandaydir xali insonni oyogi etib bormagan ulkalarni tadqiq qilish emas, balki tabiiy muxitni saklash, ximoya kilish va uni uzgartirish extiyotkorlikni amalgam oshirish bilan boglik bulmokda Tabiiy geografiyadagi geofizik va geokimyoviy yo’nalishlar Boshqa fundamental va amaliy fanlar singari tabiiy 11 geografiyada xam juda ko’p xil tadqiqot ishlari uchun qo’llaniladigan usul va uslublar mavjud. Bu usul va uslublar yordamida tabiiy geografiyada oddiy voqea xodisalarning tub moxiyati ochib beriladi va shu bilan birga ularda vujudga kelgan xar xil muammolarni bartaraf qilish va ularni kelajakdagi xolatini bashorat qilishi masalalari aniqlanadi Fan hamisha biron tarzda hodisalarning aloqalarini ochib berishga intilib keldi. Lekim ilgari xech qachon ayrim xodisalarni aloqador bir butun xolda tadqiqot qilish fanda xozirgi vaqtdagidek o’rin tutgan emas. Hodisalar va jarayonlarni tizimlar sifatida, ya’ni elementlari va qismlari muayyan aloqadorlikda bo’lib, bularning o’zlari xam kengroq tizimlarning tomonlari va qismlaridan iborat bo’lgan yaxlit butunliklar sifatida taxlil qilish — xozirgi zamon fanining xarakterli xususiyatlaridan biridi Fanning vazifasi va maqsadi avvalo tabiat va jamiyatni xarakat va taraqqiyotning qonuniyatli jarayoni sifatida ob’ektiv qonunlar taqozosi bilan yuzaga keladigan va shu qonunlar yo’llab turgan jarayon sifatida tushunishdan iboratdir Geografik atlaslardagi devoriy gipsometrik kartalardan foydalanib, joyiing orografik tuzilishiga tasvir berishdan boshlash kerak, Bunda xudud, er yuzasi tuzilishisting umumiy ko’rinishi, gipsometrik yuzasidagi tafovutlar, eng baland va eng past nuqtalarining o’rni, ularniig mutlaq va nisbiy balanddiklari, er yuzasining tutilganligi, uning sabablari tushuntirilishi kerak. Ayni shu joyda er yuzasining asosiy geomorfologik shakllarini xosil bo’lishida etakchi rol o’ynagan ichki va tashqi kuchlarning roli batafsil bayon etilganidan so’ng, xudud xaqida u qanday geomorfologik rayonga mansub ekanligini va kelib chiqishini aiiqlanadi. Shunday umumiy xususiyatlari belgilab olinganidan so’ng xudud rel’efiga birma bir xarakteristika berilib tadqiqot ishlari davomida bunga to’liq amal qilinadi. Tadqiq etilayotgan xududda daryolar oshib o’tgan bo’lsa, ularning vodiysini - umumiy yo’nalishini, kengligini, chuqurligini, vodiyning shayushni, qayiri va qayir usti terrasalarini, ular daryoning xar ikkala soxilida aks etganmi yoki yo’qmi, qayirning va uning ustidagi terrasalarning balandligi, kengljgi, yuzasining xarakteri, geologik qiyofasi tadqiqot ishida ifoda etilgan bo’lishi kerak. Asliy soxillar, qayir va terrasalar, eroziya, surilma, karst, eol yaratmalari bilan tuzilgan bo’lsa ularning sabablarini aniqlash va xosil bo’lgan shakllarni tasvirlashda geografik va geomorfologik manbalardan atroflicha foydalanish lozim Joyning rel’efiga berilgan tavsif kartografik, grafik chizmalar bilan to’ldirilishi lozim. Ayniqsa xisobot qismida atlas va adabiyotlardagi geomorfologik xaritalarni bir —biriga taqqoslab, soddalashtirilgan nusxasini chizib xisobotga qo’shish mumkin. Yana xududning er yuzasi tuzilishining murakkablik darajasini xisobga olib tipik yo’nalish bir geomorfologik kesma tuzish shu joyga xos fotosuratlar ilova 18 qilinsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Xisobotni qiymatini oshiradi. Geomorfologik tadqiqot ishlari olib borilganda albatta rel’efning morfologiyasi, morfometriyasi, genezisi, yoshi, aniqlanadi. Rel’ef landshaftning etakchi komponenti bo’lishi bilan bir vaqtda, geologik rivojlanish bosqichlari, geologik strukturalar bilan xam uzviy boliqdir. Geomorfologik tadqiqotlarda bularga katga e’tibor berilishi kerak bo’ladi. Tabiiy va antropogen omillarning rel’efga ta’siri: bu savolga javob berish uchun birinchidan rel’ef xosil qiluvchi omillarni bilib olishimiz darkor, shunday qilib rel’ef xosil qiluvchi omillarga —iqlim, oqar suvlar, shamol umuman erning ustki va erning ichki kuchlari kiradi Yüklə 37,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|