Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti

6.1.5. Tog’-kon metallurgiya 
Tog'-kon sanoati Avstraliya iqtisodiyotiga juda katt aahamiyat kasb etadi. Shu 
bilan birga, xorijiy mulkchilik va nazoratning yuqori darajasi atrof-muhitga salbiy 
ta'sir ko'rsatmoqda. Zahiralarni bartaraf etadigan qazib olishning tez sur'atlar bilan 
kengayib borishi hamda Avstraliyada qayta ishlash sanoatining umume'tirof 
etilganidan so‘ng beparvosizlikka yo‘l qo‘yilmoqda. Xususan, karbonat angidrid 
kabi issiqxona gazlarini ishlab chiqaradigan quyosh energetikasi yoqilg'ilarni yoqish 
bilan bog'liq tashvishlar ko'mir sanoati muxolifatini juda katta sarosimga solmoqda. 
Kvinslendning yirik ko'mir qazib olish operatsiyalarida mexanizatsiyalangan ochiq 
texnologiyalar katta samara bermoqda. Yer osti konchiliklari esa uzoq vaqtdan beri 
mavjud bo'lgan Yangi Janubiy Uels ko'mir sanoatida ustunlik qilib kelmoqda. 
G'arbiy Avstraliyaning temir rudalari va Viktoriyaning linyit (qo‘ng‘ir ko'mir) 
konlari ham hozirda keng foydalanishda. 
Eng iqtisodiy jihatdan muhim mineral zahiralari G'arbiy Avstraliya (temir ruda, 
nikel, boksit, olmos, oltin, mineral qum va tabiiy gaz) hisoblanadi. Queensland 
(boksit, bitumli qorako'mir, qo'rg'oshin, mineral qum, rux va kumush), Yangi 

---

XORIJIY MAMLAKATLAR IQTISODIYOTI
- 890 - 
Janubiy Uels (bitumli ko'mir, qo'rg'oshin, rux, kumush va mineral qumlar) va 
Viktoriya (linyit va offshore neft va tabiiy gaz) mavjud. 
Avstraliya neft xom ashyosi qazib olish bilan o'z-o'zini ta'minlashga qodir 
emas. Ammo, ehtiyojlarining bir qismini qoplashga erishmoqda. O'rta muddatli 
istiqbolda ichki va eksport talablariga javob beradigan ko'mir hamda tabiiy gaz 
zahiralarini qayta ishlash yanada kengaytirilishi nazarda tutilgan. Ko‘mür qazib 
sanoati kelajakda yana uch asrdan ko'proq vaqt mobaynida davom etishi taxmin 
qilinmoqda. Ammo, 21-asrning o'rtalarida tabiiy gaz konlarining kamayishi 
kutilmoqda. Avstraliya temir rudalarini qayta ishlash sanoati ko‘lamining kattaligi 
bilan temir mahsulotlari ishlab chiqaruvchi dunyoning eng takomillashgani 
markazlaridan hisobkanadi. Mamlakatda rudalar qisman ichki temir va po'lat sanoati 
sohasida ishlatilib asosan, Yaponiya, Tayvan va Janubiy Koreyaga eksport qilinadi. 
G'arbiy Avstraliyaning Hamersli viloyatidagi temir konlarida milliardlab tonna ruda 
mavjud. Yuqori sifatli konlarning eng keng tarqalgan turi - Tom Price tog'i, Mount 
Whaleback, Mount Newman va Robe River hududlari hisoblanadi. Tasmanyaning 
Savage daryosi konlari 20-asrning oxirlarida ham rivojlangan edi. 
Ko'mir asosan, Queensland, Yangi Janubiy Uels va Viktoriyada qazib olinadi. 
Avstraliyada ishlab chiqarilgan ko'mirning 54 foizi, asosan, Sharqiy Osiyoga 
eksport qilinadi. 2000-01 yillarda 258,5 million tonna ko'mir qazib olingan va 193,6 
million tonna eksport qilindi. Ko'mir yoqilg‘si Avstraliya elektr energiyasini ishlab 
chiqarishda qariyb 85 foizini tashkil etadi. 2008-2009 yillarida 487 million tonna 
ko'mir qazib olindi, 261 million tonna eksport qilindi. Avstriya dunyodagi yetakchi 
ko'mir eksportchisi hisoblanadi. "Argyle" shirkati dunyodagi eng katta olmos koni 
bo'lib, 2017 yilda 13,7 million karat mahsulot ishlab chiqarib 500 million AQSh 
dollarni tashkil etgan. Argyle dunyoning eng qimmatbaho pushti va qizil olmoslarini 
ishlab chiqarish bilan mashhur. 
2017 yilning to'rtinchi choragida Avstraliyalik tog'-kon sanoati yalpi ichki 
mahsulot tarkibida 25,384 mlrd. AUDni tashkil qildi. 2017 yilning uchinchi 
choragida esa bu ko‘rsatkich 25,051 mlrd. AUDni tashkil etdi. Avstraliya tog‘-kon 
metallurgiya YaIMdagi ulushi 1974 yildan 2017 yil oralig‘ida o'rtacha 10,90 mlrd. 

---