Ġxtisas: MÜhasibat üÇotu fənnin adi : sahibkarliğin əsaslari fənn müƏllimii: HƏbibi həbib məMMƏd o

1. 
əsas 
fondların 
geniş 
təkrar 
istehsalında 
istifadə 
olunan 
kreditlər. 
2. dövriyyə vəsaitlərinin tərkibində istifadə olunan kreditlər. 
Müddətinə görə kreditlər aşağıdakı növlərə ayrılır: 
1. Tələb olunanadək kreditlər.
2. Müddətli kreditlər – bu kredit növü də aşağıdakı növlərə bölünür: 
– qısa müddətli (1 il); 
– orta müddətli (1 ildən 3 ilədək); 
– uzunmüddətli (3 ildən yuxarı). 
Ödəmə qaydalarına görə isə kreditin formaları: 
– birdəfəlik kredit; 
– hissə-hissə ödənilən kredit; 
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində kreditin bir sahədən digər bir sahəyə axını baş verir. O, şəxsi 
kapitalın məhdudlaşdırılmasının qarşısını alır. Kredit, həmçinin mövcud müəssisələrin 
fondlarının təkrar dövrüyyəsinin fasiləsizliyini təmin edir. Bazar meylləri nəzərə alınmaqla 
kredit elə sferalara can atır ki, orada maksimum mənfəət əldə etmək imkanını təmin etmiş olsun. 
Kredit pul kütləsinin həcminə, strukturuna, pulun tədavül sürətinə, tədiyyə dövriyyəsinə fəal təsir 
etmək imkanına malikdir. Kredit məhsuldar qüvvələrin inkişafını stimullaşdırırı və təkrar 
istehsalın həcmini genişləndirmək üçün (Elmi-Texniki tərəqqinin nailiyyətləri əsasında) onun 
maliyyələşdirilməsi mənbələrinin formalaşmasına kömək edir. Borc alanların borc kapitalı 
bazarına yol açması nizamlayaraq hökumət zəmanətləri və güzəştləri verərək dövlət bankları elə 
müəssisə və təşkilatlara kreditlər verir ki, onlar sosial inkişafa dair ümummilli proqramların 
vəzifələrinə uyğun həyata keçirilir. Kreditə arxalanmadan fermer təsərrüfatının inkişafını, kiçik 
və orta biznesi sürətlə və müasir dövrə uyğun inkişaf etdirmək, həm daxili, həm beynəlxalq 
səviyyədə yeni təsərrüfat formalarını yaratmaq və inkişaf etdirmək mümkün deyil. 
Bir iqtisadi kateqoriya kimi kreditin özünəməxsus funksiya və prinsipləri var. Kreditin 
funksiyaları: 
1. Yenidənbölgü funksiyası – bazar iqtisadiyyatı şəraitində borc kapitalı bazarı təsərrüfat 
fəaliyyətinin bir sahəsində müvəqqəti istifadəsiz qalan vəsaitləri daha yüksək mənfəət verə 
biləcək sferalara yönəldən özünəməxsus bir alət kimi çıxış edir. Müctəlif səviyyələrdə və 

---

sahələrdə mənfəətin yüksək səviyyəsinə istiqamətlənərək və dinamik inkişaf edən obyektlərin 
əlavə pul resurslarına oaln ehtiyacını təmin edərək kredit iqtisadiyyatın makro tənzimləyicisi 
rolunda çıxış edir. 
2. Tədavül xərclərinə qənaət – bu funksiyanın praktiki olaraq reallaşması, bilavasitə kreditin 
iqtisadi mahiyyətindən irəli gəlir və onun mənbəyi kimi sərbəstləşən maliyyə resursları çıxış 
edir. Təsərrüfat subyektlərinin pul gəlirlərinin daxil olması ilə xərclənməsi arasındakı zaman 
fərqi nəinki bu resursların artıqlığını, həm də onun çatışmazlığını müəyyən edə bilir. Buna görə 
də borc alanların bütün kateqoriyalar tərəfindən istifadə olunan kapitalın dövriyyəsinin 
sürətləndirilməsinə kömək edən, bununla da tədavül xərclərinə qənaət edilməsinə imkan yaradan 
borclardan istifadə olunması geniş yayılmışdır. 
3. Kapitalın təmərküzləĢməsinin sürətləndirilməsi – kapitalın təmərküzləşdirilməsi sosial-
iqtisadi inkişafın sabitliyinin zəruri şərti və hər bir təsərrüfat subyektlərinin isə başlıca 
məqsədidir. Bu məsələnin həllində borc alınmış vəsaitlər təkrar istehsalı genişləndirmək və 
bununla da əlavə mənfəət kütləsini əldə etməyə imkan verir. Əldə olunan mənfəətin bir hissəsi 
borc verənlərlə hesablaşmalara yönəldilməsi zərurəti nəzərə alınarsa, belə müəssisələrin xüsusi 
vəsaitlərindən istifadə olunması ilə müqayisədə kreditdən istifadə olunması özünü daha çox 
doğruldur. 
4. Əmtəə dövriyyəsinə xidmət – kredit nəğd pul kütləsinin bir hissəsini dövriyyədən sıxışdırıb 
çıxartmaqla, təkcə əmtəə tədavülünün deyil, pul tədavülünün də sürətlənməsinə təsir edir. 
Vekselləri, çekləri, krdit kartları tədavülə daxil etməklə, nəğd əməliyyatlar, nəğdsiz 
əməliyyatlarla əvəz olunur ki, bu da həm daxili, həm də beynəlxalq səviyyədə iqtisadi 
münasibətlər müxanizmini sadələşdirir və sürətləndirir. Bu məsələnin həllində kommersiya 
krediti 
daha 
fəal 
rol 
oyanyır. 
5. Elmi Texniki Tərəqqinin sürətləndirilməsi- – hazırda müasir dövrdə ETT hər bir dövlətin 
və müəssisənin iqtisadi inkişafında müəyyənedici amilə çevirilmişdir. Əksər elmi mərkəzlərin 
fəaliyyəti EET-nin nailiyyətlərindən istifadə etmədən təsəvvür etmək mümkün deyil. Yeni 
texnika və texnologiyanın istehsalata tətbiqi kimi innovasiya proseslərinin həyata keçirilməsi 
inkidi dövrdə aktual xarakter daşıyır. 
Kreditin psinsiplərinə nəzər yetirək: 
1. Kreditin qaytarılması prinsipi- bu prinsip krediti digər iqtisadi kateqoriyalardan fərqləndirir. 
Qaytarılmadan kredit ola bilməz, bu onun ayrılmaz cəhətidir. Bu o deməkdir ki, borc alan 
müvəqqəti istifadəyə götürdüyü vəsaitləri istifadə etdikdən sonra vaxtında kreditora qaytarır. 
2. Kreditin müddətliliyi- onu qaytarmağın zəruriliyini göstərir. Bu o deməkdir ki, kredit istənilən 
vaxt deyil, müqavilədə nəzərdə tutulmuş vaxtda qaytarılmalıdır. Bu prinsipin pozulması 
kreditora kifayət qədər əsas verir ki, borc alana qarşı % dərəcələrini artrmaq yolu ilə borc alana 
maliyyə sanksiyası tətbiq etsin, növbəti gecikdirmə zamanı isə məhkəmə qaydasında maliyyə 
tələbləri irəli sürsün. Kredit vaxtında qaytarılmadıqda onun əsl mahiyyəti itir, nəticədə bu məsələ 
pul tədavülünün vəziyyətinə pis təsir göstərir. 

---

3. Kreditləşmədə fərdilik(differensiallıq)- bu o deməkdir ki, kredit verilməsi məsələsində banklar 
potensial müştərilərə birmənalı yanaşmalı deyillər. Onlar ilk nöğvbədə elə təsərrüfat 
subyektlərinə, elə şəxslərə kreditlər verirlər ki, onlar bu krediti vaxtında və qaytarmaq 
iqtidarında olsunlar(krediti qaytara bilsinlər). Bunun üçün banklar müştərinin balansını təhlil 
edir, rentabellik səviyyəsini, təsərrrüfatdaxili imkanlarını və digər göstəriciləri tədqiq edir. 
4. Kreditin təminatlılığı- borc alan tərəfindən üzərinə götürdüyü öhdəlikləri pozulduğu halda, bu 
kreditorun mülki mənafelərinin qorunmasını təmin edir. Yəni bu prinsip kreditin təminatla, 
zəmanətlə verilməsini əks etdirir. Bu məsələnin həllində bir sıra müqavilələr bağlanılır (misal 
üçün girov qoymaq və s.). 
5. Kreditin ödəncli olması prinsipi- borc alan kreditordan aldığı borca görə ona müəyyən haqq 
ödəyir. Kreditdən istifadə nəticəsində əldə olunan mənfəət borc alanla kreditor arasında 
bölüşdürülür. Təcrübədə bu bölgü bank %-i şəklində özünü göstərir